یکی از متداول‌ترین بیماری‌هایی که افراد در سنین مختلف با آن درگیر هستند، پوکی استخوان است. شاید به خاطر داشته باشید که در دروه نوجوانی، والدینتان چقدر اصرار به خوردن غذاهای سالم داشتند و به نوشیدن شیر تاکید می‌کردند. این بیماری، نوعی بیماری خاموش است که با افزایش سن، بیشتر دیده می‌شود، اما ممکن است فرد مبتلا به پوکی استخوان اصلا از بیماری خود اطلاعی نداشته باشد. سوال اینجاست که علت پوکی استخوان چیست و نحوه درمان پوکی استخوان چگونه است؟

در این مطلب به سوالاتی می‌پردازیم که دانستن آن برای عموم مردم در مورد پوکی استخوان مهم است. این سوالات عبارتند از:

• استئوپروز یا پوکی استخوان چیست؟
• عوامل موثر بر پوکی استخوان کدامند؟
• علائم پوکی استخوان چیست؟
• پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
• راه‌های درمان پوکی استخوان چیست؟
• روش‌های پیشگیری از پوکی استخوان کدامند؟

با ما همراه باشید، آگاهی داشتن از این نکات مهم می‌تواند از مشکلات سختی که سنین بالا با یک زمین خوردن ساده پیش می‌آید، جلوگیری کند.

پوکی استخوان چیست؟

شاید شما هم درباره کلمه استئوپروز شنیده باشید، ولی معنا و مفهوم دقیق آن را ندانید. استئوپروز چیست؟ استئوپروز یا همان پوکی استخوان، در حقیقت به حالتی گفته می‌شود که استخوان ضعیف شده باشد یا حالت شکننده‌ای داشته باشد. منظور از شکنندگی استخوان این است که هر گونه خم شدن، فشار خفیف، افتادن و حتی سرفه می‌تواند موجب شکستن استخوان‌ها شود.

علت و عوامل موثر بر پوکی استخوان چیست؟

استخوان‌های بدن همیشه در حال تغییر هستند. این تغییرات که شامل تجزیه استخوان قدیمی و جایگزینی استخوان جدید است، در سنین جوانی با سرعت بیشتری انجام می‌شوند. اما به مرور زمان سرعت آن کاهش می‌یابد و در نتیجه استخوان‌های بیشتری در بدن از بین می‌روند. بنابراین علت پوکی استخوان می‌تواند به عوامل ژنتیکی و یا میزان توده استخوانی تشکیل شده در جوانی بستگی داشته باشد.
عوامل مختلفی وجود دارند که ممکن است موجب پوکی استخوان شوند از جمله:

• عوامل طبیعی و غیر قابل کنترل

برخی از عوامل ایجاد این بیماری مانند سن، جنسیت، نژاد، سابقه خانوادگی، استخوان بندی بدن و… خارج از کنترل شما هستند. به این معنی که شما نقش زیادی در به وجود آمدن آن ندارید! مثلا ممکن است به دلایل ژنتیکی به پوکی استخوان مبتلا شوید، یا اغلب شنیده‌اید که گفته می‌شود پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود و یا در صورتی هر یک از اعضای خانواده شما به پوکی استخوان دچار شده باشد، ممکن است شما نیز در معرض خطر باشید.

• سطح هورمون

گاهی اوقات علت پوکی استخوان، کم و زیاد شدن هورمون‌های خاصی در بدن است. از جمله هورمون‌هایی که منجر به پوکی استخوان می‌شوند می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• • هورمون‌های جنسی: کاهش سطح استروژن در زنان و کاهش سطح تستوسترون در مردان ممکن است باعث ایجاد پوکی استخوان در آن‌ها شود.
  • تیروئید: مشکلات کم کاری یا پرکاری تیروئید یکی دیگر از عواملی است که به پوکی استخوان می‌انجامد.
  • سایر غدد: فعالیت غدد فوق کلیوی و هایپرتیروئیدی نیز با این بیماری ارتباط نزدیکی دارند.

• رژیم غذایی

داشتن یک رژیم غذایی سالم می‌تواند از بسیاری از بیما‌ری‌ها پیشگیری کند. با این حال، مصرف کم کلسیم، داشتن اختلالات اشتهایی و جراحی دستگاه گوارش مانند معده و روده، می‌توانند از عوامل موثر در پوکی استخوان باشند.

• استروئیدها و داروها

در صورتی که شخصی از داروهای کورتیکواستروئید به مدت طولانی استفاده کند و یا از برخی داروها که برای مشکلات تشنج، ریفلاکس معده، سرطان و یا داروهای مخصوص پیوند اعضا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می‌گیرد.

• مشکلات پزشکی

در صورتی که فردی به بیماری‌هایی مانند سلیاک، التهاب روده، بیماری کلیه یا کبد، سرطان، لوتوس، روماتیسم مفصلی، مولتیپل میلوما و… مبتلا باشد، ریسک ابتلای او به پوکی اسخوان بالاتر خواهد بود.

• سبک زندگی

برخی از عادت‌های نادرست در زندگی، ممکن است منجر به پوکی استخوان شوند. به عنوان مثال مصرف دخانیات، مصرف زیاد الکل و سبک زندگی کم تحرک موجب کاهش تراکم استخوان در بدن می‌شوند و در نتیجه از عوامل پوکی استخوان به شمار می‌آیند.

شایع‌ترین علائم پوکی استخوان چیست؟

متاسفانه بیماری پوکی استخوان در مراحل اولیه، هیچ علائم خاصی ندارد و به صورت کاملا خاموش در بدن پیش‌روی می‌کند و تنها با آزمایش‌های دقیق پزشکی قابل تشخیص است. اما پس از ضعیف شدن استخوان‌ها ممکن است علائمی در برخی افراد دیده شود. برخی از علائم مخفی پوکی استخوان که ممکن است در افراد مختلف دیده شوند، عبارت‌اند از:

• کمر درد بعد از شکستگی
• کاهش قد به مرور زمان
• شکستگی راحت‌تر استخوان‌ها
• قامت خمیده
• بیخوابی ناگهانی
• بیماری‌های لثه
• شل شدن دندان‌ها
• گرفتگی شبانه پاها
• داشتن ناخن‌های شکننده
• داشتن اختلالاتی در گرفتن برخی از اشیاها

روش‌های تشخیص پوکی استخوان چگونه است؟

متأسفانه تشخیص استئوپروز تا زمانی که حداقل ۳۰ درصد استخوان‌ها از بین نرفته باشند، در عکس‌برداری‌های معمولی مانند رادیوگرافی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل برای تشخیص پوکی استخوان از آزمایشی به نام سنجش تراکم استخوان استفاده می‌شود. در این آزمایش با استفاده از اشعه ایکس نواحی مختلفی مانند استخوان مفصل ران، ستون فقرات و غیره اسکن می‌شود. این آزمایش کاملا بدون درد بوده و شامل یک اسکنر است که از روی بدن شما عبور می‌کند. تنها کاری که باید انجام دهید این است که روی صندلی بنشینید و یا روی یک تخت دراز بکشید و منتظر بمانید تا تراکم استخوان‌های شما توسط اسکنر بررسی شود.

این اسکنر‌ها دو نوع مرکزی و محیطی دارند. در اسکنرهای مرکزی تراکم استخوان‌های ستون مهره‌ها و لگن بررسی می‌شود و در اسکنر‌های محیطی، مچ دست، مچ پا و انگشتان مورد اسکن و سنجش قرار می‌گیرند.

روش‌های درمان پوکی استخوان چیست؟

برای درمان پوکی استخوان، ابتدا باید در مورد شرایط فرد اطلاعات جامعی جمع‌آوری شود، زیرا متناسب با شرایط هر فرد، روش درمانی خاصی انتخاب می‌شود. در صورتی که استخوان‌های بیمار نازک و ضعیف باشند، ممکن است پزشک بخواهد fragility fracture را بررسی کند که به عنوان شکستگی سست شناخته می‌شود. در بررسی شکستگی سست، پزشک متخصص چند مورد زیر را در نظر می‌گیرد:

• سن
• BMI
• سابقه شکستگی لگن در خانواده
• آیا سیگار می‌کشید یا خیر؟
• آیا به بیماری‌های دیگری مانند روماتید مفصلی مبتلا هستید؟
• اندازه‌گیری تراکم استخوان با اسکن اشعه ایکس

معمولا برای درمان پوکی استخوان از روش‌های غیر جراحی استفاده می‌شود. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:

• استفاده از بیوفسفونات

اغلب داروهایی که برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌شوند، معمولا از خانواده فسفونات هستند. با وجود اینکه در مطالعه این داروها عوارض جانبی مانند حالت تهوع، شکم درد و دل درد دیده شده، اما در صورت مصرف صحیح آن‌ها با مشکل جدی روبه‌رو نمی‌شوید. از جمله داروهای دارای بیس فسفونات که برای درمان پوکی استخوان استفاده می‌شوند، می‌توان به آلندرونات، ریزیدرونات، ایباندرونات و اسید زولدرونیک اشاره کرد.

• استفاده از داروهای آنتی بادی مونوکلونال

یکی دیگر از روش‌های درمان پوکی استخوان استفاده از دنوزوماب است که می‌تواند تراکم استخوان بهتری نسبت به بیس فسفونات ایجاد کند. با این حال، عوارض جانبی این نوع دارو بسیار جدی است و و احتمالا در صورتی که استفاده از این دارو را آغاز کنید تا مدت بسیار طولانی باید آن را ادامه دهید و دیگر نمی‌توانید آن را قطع کرده و یا با داروی دیگری جایگزین کنید. توجه کنید که در صورت قطع این دارو، ممکن است دچار شکستگی استخوان ستون فقرات شوید. همچنین هنگام استفاده از این دارو، اجازه کشیدن دندان را نخواهید داشت. بنابراین باید قبل از شروع دوره درمان به دندانپزشک مراجعه کنید و از سلامت دندان‌های خود مطمئن شوید در طول دوره درمان نیز از دندان‌های خود به خوبی مراقبت کنید.

• جایگزینی هورمون

همانطور که در بالا نیز به آن اشاره کردیم، کاهش برخی از هورمون‌ها مانند هورمون استروژن و تستوسترون می‌تواند موجب ابتلا به پوکی استخوان شود. بنابراین می‌توان با استفاده از داروهایی که عملکردی مشابه این هورمون‌ها دارند و می‌توانند نقش آنها را تقلید کنند، این مشکل را درمان کرد. معمولا از داروی رالوکسیفن برای جایگزینی این هورمون‌ها استفاده می‌شود اما عوارض جانبی آن ممکن است شامل خطر لخته شدن خون و گرگرفتگی باشد.

• داروهای مخصوص استخوان‌سازی

اگر روش‌های متداول درمان پوکی استخوان برای بیمار قابل استفاده نباشد، پزشک می‌تواند از داروهایی مانند تری پاراتاید (فورتئو)، آبالوپاراتاید (تیلموس) و روموزوزوماب استفاده کند. البته باید اشاره کنیم که این داروها فقط به مدت یک یا دو سال قابل استفاده هستند.

• ورزش

خبر خوب برای برخی از افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، این است که می‌توانند با ورزش و انجام برخی تمرینات ورزشی در خانه، علائم پوکی استخوان خود را کاهش دهند. همچنین ورزش ممکن است در بهبود تراکم استخوان و پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان نیز نقش موثری داشته باشد. بنابراین تاثیر ورزش را در حفظ سلامت بدن جدی بگیرید.

• فیزیوتراپی

همانطور که می‌دانید فیزیوتراپی شامل حرکات و تمریناتی است که برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. فیزیوتراپی می‌تواند به ایجاد استخوان‌های قوی و سالم کمک کند. معمولا تمرینات و حرکاتی که برای هر شخص انجام می‌شود، متفاوت است زیرا انتخاب این تمرینات به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:

• • علت پوکی استخوان
  • سطح تناسب بدن فرد
  • میزان تحمل فرد
  • میزان ریسک شکستگی استخوان ستون فقرات در فرد

• مگنت‌تراپی

یکی دیگر از روش‌های جالب و موثر برای درمان پوکی استخوان، مگنت‌تراپی (PMT) است. در مگنت‌تراپی از یک میدان مغناطیسی ثابت استفاده می‌شود. همانطور که می‌دانید در میدان مغناطیسی، دو قطب شمال و جنوب (منفی و مثبت) وجود دارد. قطب جنوب یک تاثیر الکتریکی مثبت و قطب شمال تاثیر الکتریکی منفی ایجاد می‌کند و در نتیجه آن تراکم استخوانی افزایش می‌یابد.

این روش می‌تواند فرآیند سرعت کاهش تراکم استخوانی را آهسته کند و فرآیند تجدید ساختار استخوانی را بهبود بخشد. علاوه بر آن، می‌تواند موجب افزایش در جریان خون در بدن شود. احتمال موفقیت این روش در درمان پوکی استخوان بسیار زیاد است.

• رژیم غذایی

در حقیقت یکی از موثرین عوامل در پیشگیری و بهبود پوکی استخوان، رژیم غذایی صحیح است. کمبود برخی ویتامین‌ها مانند کلسیم و ویتامین D می‌تواند علت پوکی استخوان باشد. بنابراین تا حد امکان باید رژیم غذایی سالمی داشته باشید. تغذیه سالم خصوصا در افراد جوان برای پیشگیری از این بیماری بسیار حیاتی است. از جمله مواد غذایی که حتما باید در رژیم غذایی روزانه خود استفاده کنید عبارتند از:

• • محصولات لبنی کم چرب
  • ماهی ساردین، قباد، سالمون و …
  • میوه و آب میوه‌های حاوی کلسیم
  • سبزیجات دارای برگ سبز تیره
  • زرده تخم مرغ

همچنین سعی کنید از مصرف غذاهایی که شور هستند و نوشیدنی‌های حای کافئین و گازدار پرهیز کنید.

عوارض پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان بیماری بسیار خطرناکی است که ممکن است موجب معلولیت دائم شده یا با کاهش دامنه حرکت فرد مبتلا، فعالیت‌های روزانه را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از مهم‌ترین عوارض پوکی استخوان عبارت‌اند از:

• شکستگی‌های استخوانی مداوم که ممکن است به طور کامل درمان نشوند.
• شکستگی لگن
• تغییر شکل ستون فقرات
• به وجود آمدن مشکلات تنفسی در اثر شکستگی در ستون فقرات