بهداشت حرفه ای
بنا به تعریف ، بهداشت حرفه‌ای عبارت‌است از علم و هنر پیشگیری از بیماریها و حوادث‌ناشی‌ازکار ، تأمین ، حفظ و ارتقای سطح سلامت شاغلین یا بنا به تعریف دیگر ، بهداشت‌حرفه‌ای علم و هنری است که با پیش‌بینی ، شناسایی ، اندازه‌گیری ، ارزیابی ، کنترل و ارزشیابی عوامل و شرایط زیان‌آور محیط‌کار و انجام مراقبتهای بهداشتی ، درمانی ، حافظ سلامت کارکنان و شاغلین و افراد وابسته به آنها می‌باشد
سایر تعاریف :
الف - کارگر : کسی که به‌هرعنوان درمقابل دریافت حقّ‌‌السّعی ، اعمّ‌از مزد ، حقوق ، سهم‌سود و سایرمزایا ، به‌درخواست کارفرما کارمی‌کند (ماده 3 قانون کار) .
ب - کارفرما : شخصی حقیقی یا حقوقی که کارگر بدرخواست و بحساب او ، درمقابل دریافت حقّ‌‌السّعی ، کارکند . مدیران و مسئولان و بطورعموم کلّیّه کسانی‌که عهده‌دار اداره کارگاه هستند ، نماینده کارفرما محسوب‌می‌شوند (ماده 3 قانون کار) .
ج - کارگاه : محلّی که کارگر به‌درخواست کارفرما یا نماینده او درآنجا کارکند ؛ ازقبیل مؤسّسات صنعتی ، کشاورزی ، معدنی ، ساختمانی ، ترابری ، مسافربری ، خدماتی‌ـ‌تجاری ، تولیدی ، اماکن عمومی و امثال اینها (ماده 4 قانون کار) .
د - کارگاه خانگی : واحدهای تولیدی یا خدماتی‌یی که در محلّ‌سکونت شخص واقع‌شده‌اند و توسّط سرپرست یا افراد خانواده اداره‌شوند ؛ مانند کارگاه‌های قالی‌بافی‌یی که در خانه‌های شخصی دایرهستند .
هـ - کارگاه غیرخانگی : تمامی کارگاه‌ها در شهر یا روستای‌اصلی یا قمر که توسّط افراد یک خانواده اداره‌نشوند یا راه ارتباطی کارگاه ، خارج‌ازخانه باشد .
و – کارگاه دایمی : کارگاهی که بتواند درطیّسال ، فعّالیّت داشته‌باشد و وابستگی به فصل‌خاصّی از سال نداشته‌باشد .
ز – کارگاه فصلی : کارگاهی که فعّالیّت آن ، وابسته به فصل باشد و به‌علل‌مختلف ، انجام‌فعّالیّت درطیّسال برای آن ممکن‌نباشد.
اهم اهداف و خدمات واحد بهداشت حرفه ای
بطورکلّی ، هدف بهداشت‌حرفه‌ای ، عبارت‌است از : تأمین ، نگهداری و بهبود رفاه جسمی ، روانی و اجتماعی شاغلین و افراد وابسته به آنها ، تاحدّممکن ، ازطریق :
الف - آموزش موازین بهداشتی به شاغلین در ارتباط با شغل آنها پیش از شروع به‌کار (که از اهمّیّت زیادی برخورداراست) و حین کار
ب - سالم‌سازی محیط‌کار ازطریق کاهش یا حذف عوامل زیان‌آور محیط‌کار
ج - بهسازی تأسیسات و تسهیلات بهداشتی کارگاه‌ها
د - انجام مراقبتهای بهداشتی ، درمانی ازطریق معاینات قبل‌ازاستخدام ، دوره‌ای و اختصاصی بمنظور تعیین وضعیّت سلامت و توانایی شاغل و تشخیص بموقع بیماریهای مسری و ناشی‌ازکار
هـ - ارایه کمکهای‌اولیه در محیط‌کار ، درصورت وقوع حوادث
و - برنامه‌های مربوط به تغذیه کارگران
ز - توجّه به مسایل و مشکلات روانی و عاطفی شاغلین در محیط‌کار و خانواده آنها
ح – ارایه سایر خدمات بهداشتی درراستای برنامه‌های بهداشتی کشور
برنامه‌های دردست اجرا:
برنامه بهداشت کشاورزی
برنامه ایمنی شیمیایی
برنامه تأمین سلامت در کارگاه‌های کوچک
برنامه صنوف
معاینات رانندگان
برنامه بهداشت قالیبافان (بقا)
برنامه کنترل و کاهش سیلیکوزیس در محیط کار
برنامه کنترل و حذف گردوغبار سیلیس در محیط‌کار
برنامه ارگونومی در محیط‌کار
آیین‌نامه اجرایی ماده 5 قانون مدیریت پسماند (سلامت و بهداشت شاغلین درمواجهه با پسماندها)
برنامه اندازه گیری و ارزیابی روشنایی در محیط‌کار
برنامه بهداشت پرتوکاران
کمیته‌های حفاظت فنی و بهداشت‌کار بیمارستانها
برنامه پست امداد (ایستگاه بهگر)
برنامه خانه‌های بهداشت کارگری
برنامه مراکز بهداشت‌کار
برنامه بهبود تغذیه کارگران
برنامه اندازه‌گیری و کنترل صدا در محیط‌کار
برنامه بهداشت معدنکاران
برنامه کنترل و حذف آزبست از محیط‌کار
برنامه مدارس مروج سلامت
برنامه کنترل اچ آی وی / ایدز در محیط‌کار
برنامه مقابله با آنفلوآنزا در محیط‌کار
سطوح ارایه خدمات بهداشت حرفه‌ای به شاغلین :
خانه‌های بهداشت روستایی و پایگاه های بهداشت
برخی خدمات بهداشت حرفه‌ای ازطریق بهورزان شاغل در خانه‌های بهداشت روستایی و پایگاه های بهداشت شهری ، به شاغلین ارایه می‌شوند
مراکز بهداشتی،درمانی شهری یا روستایی :
این مراکز ، علاوه بر نظارت بر خدمات ارایه شده در خانه‌های بهداشت و پایگاه های بهداشت ، رأساً اقدام به ارایه برخی خدمات به شاغلین می‌نمایند
مرکز بهداشت شهرستان :
مرکز بهداشت شهرستان ، علاوه بر نظارت بر کیفیت و کمیت خدمات ارایه‌شده در خانه‌های بهداشت روستایی ، پایگاه‌های بهداشت شهری ، مراکز بهداشتی،درمانی ، مراکز بهداشت کار ، ایستگاه‌های بهگر ، خانه های بهداشت کارگری ، شرکتهای خصوصی ارایه‌دهنده‌ی خدمات سلامت کار و مراکز انجام معاینات سلامت شغلی ، خود نیز رأساً برخی خدمات را درجهت سلامت شاغلین ارایه می‌نماید
پست امداد (ایستگاه بهگر)
ارایه خدمات بهداشتی به شاغلین محیطهای کاری دارای 20 تا 49 نفر شاغل برعهده این مراکز می‌باشد
خانه بهداشت کارگری
ارایه خدمات بهداشتی به شاغلین محیطهای کاری دارای 50 تا 449 نفر شاغل برعهده این مراکز می‌باشد
مرکز بهداشت کار
ارایه خدمات بهداشتی به شاغلین محیطهای کاری دارای بیش‌از 500 نفر شاغل برعهده این مراکز می‌باشد
شرکتهای خصوصی ارایه خدمات سلامت‌کار
برخی خدمات مهندسی بهداشت حرفه‌ای ازطریق این مؤسسات به شاغلین و کارگاه ها ارایه می‌گردد که نظارت بر این‌مؤسسات در سطح شهرستان برعهده مرکز بهداشت شهرستان می‌باشد
مراکز انجام معاینات سلامت شغلی
تمامی کارگاه‌ها جهت استفاده از خدمات معاینات سلامت شغلی ، ملزم به استفاده از این مراکز (مراکز تخصصی طب‌کار ، مطبهای خصوصی دارای مجوز مربوطه و ...) می‌باشند که نظارت بر آنها در حوزه شهرستان ، برعهده‌ی مرکز بهداشت شهرستان می‌باشد .
اهم وظایف و مسئولیتهای واحد بهداشت حرفه‌ای
بازدید و نظارت بر وضعیت بهداشتی محیط‌کار
ثبت نتایج بازدیدها
پیگیری رفع نواقص بهداشتی و صدور اخطاریه
نظارت بر نحوه‌ی فعالیت مراکز ارایه خدمات بهداشتی در محیط‌کار (پست امداد ، خانه بهداشت کارگری و مرکز بهداشت کار)
نظارت بر نحوه‌ی اندازه‌گیری و ارزیابی عوامل زیان آور محیط‌کار
نظارت بر برنامه‌های کنترل و کاهش مواجهه شاغلین با عوامل زیان آور
نظارت بر نحوه فعالیت و عملکرد خانه‌های بهداشت روستایی ، پایگاه‌های بهداشت شهری و مراکز بهداشتی،درمانی شهرستان ، درزمینه‌ی بهداشت حرفه ای
نظارت بر کیفیت و کمیت معاینات سلامت شغلی
هماهنگی ، پیگیری و نظارت بر نحوه اجرای برنامه‌های کشوری بهداشتی ، در محیطهای کاری (برنامه‌های کشوری آموزش و اطلاع رسانی گوناگون ازقبیل ایدز ، آنفلوآنزا ، مصرف روغنهای خوراکی ، دخانیات و... و بسیجهای ملی واکسیناسیون و ...) با همکاری سایر واحدهای مرکز بهداشت شهرستان
نظارت برتامین تأسیسات وتسهیلات بهداشتی مناسب جهت استفاده شاغلین درکارگاه‌ها وکارخانجات براساس آیین‌نامه‌های مصوب
برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های آموزشی جهت گروه‌های مختلف فعال درزمینه‌ی بهداشت و سلامت شاغلین اعم‌از بهورزان ، پزشکان ، کاردانان و کارشناسان بهداشتی ، بهگران و بهداشتیاران کار ، مدیران واحدهای کارگاهی و...
جمع‌بندی اطلاعات آماری و ارایه به مراجع ذیصلاح
نظارت بر عملکرد مسئولین بهداشت حرفه‌ای شاغل در محیطهای کار
بررسی و اعلام نظر درمورد شکایتهای واصله درزمینه شرایط بهداشتی محیط‌کار به مراجع ذیصلاح
اعلام تخلفات بهداشتی موجود در محیط‌کار به مراجع قانونی مربوطه
پیگیری و نظارت بر تشکیل کمیته های حفاظت‌فنی و بهداشت‌کار
پیگیری و نظارت براجرای کلیه‌ی برنامه‌های دردست اجرای واحد بهداشت حرفه‌ای