هدف برنامه ملی ترویج و توسعه خود مراقبتی در جمهوری اسلامی ایران: 

 توانمندسازی فرد،خانواده وجامعه برای تامین،حفظ وارتقای سلامت ازطریق خودمراقبتی،هم یاری ومشارکت جمعی وپذیرش مسئولیت سلامت خود

خودمراقبتی: خودمراقبتی عملی است که در آن، هر فردی از دانش، مهارت، و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند. منظور از به طور مستقل، تصمیم گیری درباره خود و با اتکا به خود است. البته این تصمیم گیری می‌تواند شامل مشورت و کسب کمک تخصصی یا غیرتخصصی از دیگران (چه متخصص، چه غیرمتخصص) نیز باشد. اگرچه خود مراقبتی، فعالیتی است که مردم برای تامین، حفظ و ارتقای سلامت خود انجام می‌دهند؛ ولی گاهی این مراقبت به فرزندان، خانواده، دوستان، همسایگان، هم محلی‌ها و همشهریان آنها نیز گسترش می‌یابد. به هر حال، در تعریف خودمراقبتی، ۵ ویژگی زیر مستتر است:

1. رفتاری است داوطلبانه
2. فعالیتی است آموخته شده
3. حق و مسئولیتی است همگانی برای حفظ سلامت خود، خانواده و نزدیکان
4. بخشی است از مراقبت‌های نوزادان، کودکان، نوجوانان و سالمندان
5. و بزرگسالانی که قادر به خودمراقبتی نیستند، نیازمند دریافت مراقبت‌های بهداشتی از ارایه دهندگان خدمات اجتماعی یا بهداشتی خواهند بود.

با توجه به مدل ارتقای سلامت فرد محور، به هنگام مواجهه با یک مشکل بهداشتی و برای حفظ و ارتقای سلامت، ۵ منبع اصلی در اختیار اشخاص است که شامل: خود شخص، دیگر افراد عادی، متخصصین، اطلاعات موجود و محیط می‌باشند. مراقبت از خود به معنای عملی است که در آن شخص از خود به عنوان یک منبع استفاده و به طور مستقل از دیگران از سلامت خودش مراقبت می‌کند. در اینجا منظور از استقلال عمل، تصمیم گیری برای خویش با اتکای به خود شخص می‌باشد شامل مشورت و کسب کمک تخصصی یا غیر تخصصی از دیگران (چه افراد غیر متخصص و چه متخصصین) نیز می‌شود.

 چرا خودمراقبتی:

آیا می دانید که امروز بیشترین علل بیماری و مرگ مردم در کشورمان کدام بیماری ها هستند. برای اینکه به پاسخ این سوال برسید نیازی به عدد و رقم و آمار ندارید. کافی است به دور و برخود نگاه کنید و حافظه تان را به کار بیندازید، متوجه می شوید که اغلب مردم یا با سکته قلبی و مغزی مرده اند یا به خاطر تصادفات و حوادث فوت کرده اند، یا سرطان گرفته اند و یا با مرض قند یا دیابت دست به گریبانند. برخی از مردم هم، همواره تنگی نفس، آسم و یا برونشیت دارند. تازه این بیماری ها اگر در زمان های قدیم افراد پیرتر را مبتلا می کرد، الان در افراد جوان هم باعث ناتوانی یا مرگ می شوند و بیشتر خانواده ها را مشغول گرفتار می کنند. چقدر تا حال شنیده اید که فلان کس با این که سن بالایی نداشت دچار سکته شده و فوت کرده است.

این گروه از بیماری ها، بیماری ها و یا مشکلات سلامتی غیرمسری یا غیرواگیر نامیده می شوند چون عامل میکروبی در پیدایش و انتشار آنها دخالتی ندارد. حتی حوادث ترافیکی هم در این گروه طبقه بندی می شوند.

طبق آخرین آمار، امروزه نزدیک به 90 درصد مرگ و میر مردم کشورمان به علت ابتلا به این بیماری ها است. در واقع 76 درصد علل مرگ مربوط به خود بیماری های غیرواگیر و 14 درصد مربوط به سوانح و حوادث بوده است.

نسبت های مربوط به علل مرگ و میر در ایران

از نظر مرگ زود هنگام یعنی مرگ بین سنین 30 تا 70 سال نیز، از 130 هزار مرگ اتفاق افتاده در یک سال در بین این سنین، 70 درصد به علت یکی از 4 بیماری قلبی عروقی، سرطان، دیابت و یا بیماری های تنفسی بوده است و این درصد با احتساب مرگ های ناشی از تصادفات به 87 درصد می رسد.

حال سوال های دیگری مطرح می شود نظیر این که: اصلا دلیل بروز و شیوع این بیماری ها چیست و برای پیشگیری از آن در کل جامعه چه برنامه هایی درسطح جهان و کشور وجود دارد و نهایتا برای اینکه ما خودمان را از خطر این بیماری ها مصون کنیم چه باید بکنیم.

برای پاسخ باید گفت: اولا افزایش روزافزون بیماری های غیرواگیر فقط مشکل کشور ما نیست بلکه مشکل اغلب کشورهاست. علتش هم یکی این است که در کل دنیا در سال های گذشته طول عمر مردم به سبب افزایش رفاه و امکانات و همچنین کنترل بیماری های واگیر، بیشتر شده است. طبیعی است که هر چه سن بالاتر رود بیماری های قلبی و سرطان ها رایج تر می شود. ثانیا رفتار انسان ها در طی سالیان گذشته زمینه را برای ایجاد این بیماری ها فراهم کرده است. مردم کم تحرک شده اند، مصرف غذاهای پرچرب و پرنمک و شیرین بیشترشده است. تعداد زیادی سیگار و قلیان می کشند و ...، پس مشکل مشکلی جهانی است به همین سبب سازمان ملل متحد چند سالی است که مقابله با این بیماری ها را در دستور کار خود قرار داده است و کشورهای جهان را متعهد به کنترل بیماری های قلبی عروقی، سرطان ها، دیابت و بیماری های تنفسی از طریق کنترل عوامل خطر مهم دخانیات، تغذیه نامناسب، بی تحرکی و مصرف الکل نموده است.

در کشور ما هم وزارت بهداشت و درمان از سال های گذشته برنامه ریزی برای پیشگیری و کنترل این بیماری ها را در دستور کار خود قرار داد و با درنظرگرفتن پیشنهادات سازمان بهداشت جهانی، برنامه های خوبی را در جهت کنترل این دسته از بیمار یها طراحی کرد و بعد از اجرای آزمایشی آن حالا قصد دارد که آن را درکل کشور به اجرا بگذارد. طبیعی است که یک جزء مهم این برنامه آموزش مردم برای خودمراقبتی است تا بدانند که چطور از خود مراقبت کنند، چطور فعالیت بدنی خود را افزایش دهند، غذای سالم بخورند و از دخانیات دوری کنند و... اما اجزای جدید آن یکی خطرسنجی است که به این منظور، توصیه می کنیم همه مردم بالای چهل سال و حتی طبق برنامه کشوری همه افراد بیست تا چهل سال هم که چاق هستند یا سیگار می کشند یا یک علامت خطر دیگر دارند، آن را انجام دهند. بر اساس این خطرسنجی بر اساس اصول علمی ثابت شده، معلوم میشود که فرد در ده سال آینده چقدر ممکن است دچار یک سکته قلبی یا مغزی شود. برای انجام آن هم بهتراست به مراکز بهداشتی محله خود )همانجا که واکسن بچه های خود را می زنید( مراجعه کنید .بعد از اینکه فهمیدید که احتمال خطر سکته در شما چقدر است می توانید با راهنمایی همکاران ما در مراکز بهداشتی اقداماتی را انجام دهید که جلوی خطر گرفته شود.

کار دیگری که قرار است انجام شود این است که در افراد سه نوع سرطان شایع را قبل از این که دیر شود، زودترتشخیص دهیم و اقدامات درمانی را برای آنها انجام دهیم. این سه سرطان، یکی سرطان روده بزرگ است که قراراست برای تشخیص زودتر آن تمام افراد 50 تا 70 سال در مراکز بهداشتی آزمایش شوند. سرطان بعدی، سرطان پستان در زنان است )که می دانید چقدر شایع است(، برای آن هم تمام زنان 30 تا 70 سال در مراکز بهداشتی معاینه خواهند شد و سرطان سوم هم سرطان دهانه رحم است )سرطانی که تعداد آن روز به روز زیادتر می شود(، برای آن هم قرار است تمام زنان 30 تا 60 سال با ترتیب خاصی در مراکز ما بررسی شوند. اینها سرطان هایی هستند که اگر زود متوجه آنها شویم، می توانیم جلوی  پیشرفتشان را بگیریم.

امید است همگی عمر طولانی با عزت و همراه با سلامتی و شادابی داشته، در جامعه فردی فعال و موثر در امور اجتماعی باشید.

آموزش وارتقا سلامت مرکز بهداشت شازند- فاطمه صفری