جبار باغچه بان که بود؟

مبدع روش آموزش ناشنوایان در ایران و پایه‌گذار آموزش و پرورش پیش از دبستان و از پیشگامان فرهنگ و ادبیات کودکان

جبار باغچه بان فرزند عسکر در سال ۱۲۶۴ خورشیدی در شهر ایروان پایتخت کنونی جمهوری ارمنستان به دنیا آمد .

جد او رضا از اهالی تبریز بود. پدرش عسکر در شهر ایروان با شغل معماری و قنادی روزگار می گذراند.

تحصیلات باغچه بان با اصول قدیمی و در مساجد بود و در ۱۵ سالگی مجبور به ترک تحصیل گردید و به حرفه پدر روی آورد.

در دوران جوانی فقط به طور قاچاق در منازل به دختران درس می داد و از خبرنگاران روزنامه های قفقاز و از فکاهه نویسان و شاعران روزنامه فکاهه ملانصرالدین بود. در سال ۱۹۲۲ میلادی به مدیریت مجله فکاهی لک لک در ایروان رسید.

در آخرین سال جنگ در نتیجه در گیر و دارها به ترکیه رفت و پس از چندی تحویلدار شهرداری شهر ایگدیر شد و چندی بعد فرماندار آن شهر گردید. پس از شکست دولت عثمانی چون اسلحه و قدرت جنگی نداشت تسلیم داشناق ها گردید و به ایروان بازگشت.

در جریان قحطی و بیماری و جنگ های محلی، پس از فوت پدر و مادرش، در سال ۱۲۹۸ به طرف وطن خود راه افتاد و بالاخره پس از گریز از چنگال چند بیماری مهلک که در آن زمان شایع شده بود و پس از قطع انگشتان پایش برای رهایی از مرگ حتمی به مرند رسید. در مدرسه دولتی احمدیه در مرند با ماهی ۹۰ ریال در سمت آموزگاری مشغول به کار شد.

به واسطه روش ابتکاری او در تدریس، در سال ۱۲۹۹ به موجب حکم ریاست فرهنگ تبریز، به آن شهر رفته و مشغول به کار شد.



باغچه بان در سال ۱۳۰۳ به دستور فیوضات رئیس فرهنگ وقت، اولین کودکستان ایرانی در تبریز با نام باغچه اطفال تاسیس کرد و از همان زمان نام فامیل خود را از عسکرزاده به باغچه بان تغییر داد. با این منظور که همان گونه که معلمین دبستان و دبیرستان ها، آموزگار و دبیر نامیده می شوند، مربیان کودکستان ها هم باغچه بان نامیده شوند.

باغچه بان در سال ۱۳۰۳ خورشیدی در تبریز اولین مدرسه مختلط را در شرایطی ایجاد کرد که مردم کمتر حاضر بودند حتی پسران خود را به مدرسه بفرستند، چه برسد به آن که دختر و پسر در کنار هم تحصیل کنند.

بین دانش آموزان اولین کلاس درس باغچه بان، سه کرولال هم بودند که وجود همین سه کرولال او را به فکر ایجاد مدرسه مخصوصی برای کودکان کرولال انداخت و به دنبال این فکر در سال ۱۳۰۵ خورشیدی در باغچه اطفال کلاسی برای تعلیم و تربیت کرولال ها تاسیس نمود و سه کودک را یک سال تدریس کرد. دکتر محسنی رئیس فرهنگ، اعانه باغچه اطفال را قطع کرد و باغچه بان در سال ۱۳۰۶ خورشیدی باغچه اطفال را بدون دریافت اعانه اداره کرد.

جبار باغجه بان، مردی روشن فکر بود و در سال ۱۳۰۳ خورشیدی گروهی از روشنفکران را برای ایجاد مکتبی به نام مکتب نسوان دعوت کرد که این مکتب راهگشای تعلیم و تربیت دختران همپای مردان بود و به تشکیل جمعیتی در این زمینه پرداخت. البته این هدف باغچه بان در تبریز عملی نشد و علی رغم تلاش او، مکتب نسوان در تبریز پا نگرفت.

در سال ۱۳۰۷ خورشیدی، که ریاست فرهنگ با ابوالقاسم فیوضات بود، بر حسب تقاضای وی به شیراز رفت و کودکستانی در شیراز تاسیس کرد و در این کودکستان پنج سال خدمت کرد.

باغچه بان در سال ۱۳۱۲ خورشیدی به تهران آمد و نام کودکستان را به کودکستان باغچه بان تغییر داد. در همین سال دبستان کرولال ها را در تهران تاسیس کرد و در همان سال دستگاهی اختراع کرد که کرولال ها از طریق دندان وحس استخوانی قادر به شنیدن می شدند این دستگاه پس از تکمیل شدن به نام تلفن گنگ در اداره ثبت اختراعات به تاریخ ۲۲ بهمن ۱۳۱۲ به شماره ۱۱۸ به ثبت رسید.

در سال ۱۳۲۲ خورشیدی جمعیتی به نام جمعیت حمایت از کودکان کرولال را تاسیس نمود. باغچه بان در سال ۱۳۲۳ خورشیدی برای مجله ای به نام سخن تقاضای امتیاز کرد، اما چون قبلا امتیاز مجله ای به همین نام صادر شده بود، امتیاز مجله زبان به نام او صادر شد و اولین شماره آن در اول بهمن ۱۳۲۳ خورشیدی انتشار یافت.

باغچه بان طی سال ها تعلیم و تربیت به کودکان به روشی دست یافت که امروز آن را روش ترکیبی می گویند. ابتکارات ویژه باغچه‌بان در آموزش عبارت بودند از:

* روش شفاهی در تعلیم ناشنوایان
* آموزش روش حساب ذهنی به ناشنوایان
* گاهنجار(گاه‌نما) وسیله‌ای برای نشان دادن پستی و بلندی‌های اقیانوس‌ها روی نقشه به کودکان
* الفبای گویا
* گوشی استخوانی یا تلفن گنگ


میرزا جبار عسکرزاده باغچه بان در روز چهارم آذر ماه سال ۱۳۴۵ خورشیدی در گذشت.

آثار به جا مانده از او عبارتند از:

۱ - زندگانی کودکانه

۲ - گرگ و چوپان

۳ - پیر و ترب

۴ - خانم خزوک

۵ - دستور تعلیم الفبا

۶ - بادکنک

۷ - الفبای خود آموز برای سالمندان

۸ - پروانتین کتابی

۹ - الفبا

۱۰ - اسرار تعلیم و تربیت

۱۱ - الفبای باغچه بان

۱۲ - برنامه کار یکساله

۱۳ - علم آموزش برای دانشسرای مقدماتی

۱۴ - الفبای سربازان

۱۵ - کتاب اول ابتدایی

۱۶ - رباعیات باغچه بان

۱۷ - خیام آذری

۱۸ - درخت مروارید

۱۹ - روش آموزش کرولال ها

۲۰ - حساب

۲۱ - من هم در دنیا آرزو دارم

۲۲ - بازیچه دانش

۲۳ - آدمی اصیل

۲۴- بابا برفی و...