احیای قلبی ریوی (CardioPulmonary Resuscitation) که CPR هم نامیده می شود، یعنی مجموعه ای از اقدامات که توسط افراد آگاه و حاضر در صحنه برای بازگرداندن اعمال دو عضو حیاتی قلب و ریه و رساندن خون و اکسیژن به مغز برای جلوگیری از آسیب مغزی، انجام می شود.

امروزه احیای قلبی ریوی را به دو صورت اقدامات پایه ای حمایت از حیات (BLS) و اقدامات پیشرفته حمایت از حیات (ALS) انجام می دهند. CPR پایه را می توان بدون هیچ وسیله اضافه و با دستان خالی هم انجام داد. انجام صحیح و به موقع این روش، می تواند باعث نجات جان انسانهای زیادی از مرگ حتمی شود. در مورد CPR پیشرفته اقدامات تخصصی تری نظیر مراقبت از راه هوایی و دارودرمانی حین CPR انجام می شود.

ایست قلبی علت های مختلفی دارد. از جمله بیماری های قلبی، بیماری های تنفسی، انسداد راه هوایی، مسمومیت با داروها، مسمومیت با مواد مخدر، برق گرفتگی، غرق شدگی، سرمازدگی های شدید و . . .. متاسفانه تعداد بسیاری از ایست های قلبی در خارج از بیمارستان اتفاق می افتد و در بیشتر موارد قبل از رسیدن نیروهای امدادی، بیمار جان خود را از دست می دهد.

در صورتی که افراد جامعه آموزش لازم را در مورد CPR پایه دریافت کنند، می توانند تا زمان رسیدن نیروهای امدادی عملیات احیاء را انجام دهند تا شانس زنده ماندن بیمار را به طرز قابل توجهی افزایش دهند.

زمانی که فعالیت عضله قلب متوقف می شود، خونرسانی به قسمت های مختلف بدن از جمله مغز متوقف می شود. در صورتی که 4-6 دقیقه از زمان ایست قلبی گذشته باشد و اقدامی در جهت احیای بیمار انجام نشود احتمال آسیب به مغز وجود خواهد داشت. اگر 10 دقیقه از زمان ایست قلبی گذشته باشد و بعد از آن CPR آغاز شود، مغز از بین رفته و حتی در صورت موفقیت احیاء بیمار حالت مرگ مغزی خواهد داشت. پس یکی از مهمترین نکات شروع بلافاصله CPR به محض تشخیص ایست قلبی است. زمان بسیار حیاتی است. حتی یک دقیقه تاخیر در شروع CPR احتمال موفقیت آن را کاهش می دهد.

علائم و نشانه های ایست قلبی بسیار واضح است. از بین رفتن ناگهانی هوشیاری (وقتی شانه های فرد را تکان می دهیم و او را صدا می زنیم هیچ واکنشی نشان نمی دهد)، عدم وجود تنفس یا تنفس غیر طبیعی، و از همه مهمتر عدم وجود نبض. برای ارزیابی تنفس بیمار،  باید صورت خود را به دهان مصدوم نزدیک کنیم تا همزمان بتوان حرارت تنفس، صدای تنفس و حرکت قفسه سینه را ارزیابی کرد. برای بررسی وجود نبض در بزرگسالان باید نبض کاروتید را که محل آن روی گردن و اولین فرورفتگی در دو طرف گلو است را لمس کنیم. این کار باید در مدت کمتر از 10 ثانیه انجام شود تا زمان برای احیا از دست نرود. در صورتی که نبض وجود نداشت ایست قلبی تایید می شود. اگر فرد احیاگر نتواند وجود نبض را بررسی کند می تواند به وجود علائم قبلی (عدم هوشیاری و تنفس) بسنده کند.

بعد از تایید ایست قلبی اولین اقدام فعال کردن سیستم اورژانس و درخواست کمک است. سپس باید از امنیت مکان مطمئن شد. بیمار را به پشت روی یک سطح سفت (مثلاً زمین) قرار می دهیم. اقدام بعدی شروع بلافاصله ماساژ قفسه سینه است. فشار را باید به صورت عمودی بر یک سوم انتهایی استخوان جناغ سینه وارد کنیم. فشارهای سینه ای باید حداقل 5 سانتی متر قفسه سینه بیمار را به پایین ببرد. بعد از هر بار فشار سینه ای باید فشار را از روی قفسه سینه برداشت تا به شکل قبلی برگردد. این کار باعث می شود قلب مجدداً از خون پر شود و با فشار بعدی خون از قلب خارج می شود. در برخی موارد که فرد احیاگر آموزش های لازم برای تنفس دهان به دهان را دریافت نکرده، فرد احیاگر می تواند فقط فشارهای سینه ای را اعمال کند. در این روش فرد احیاگر با تعداد 100-120 بار در دقیقه قفسه سینه را فشار می دهد.

در صورتی که فرد آموزش دیده باشد، سیکل هایی مشتمل بر 30 بار فشردن قفسه سینه و به دنبال آن دو بار تنفس مصنوعی را تا زمان رسیدن نیروهای امدادی انجام می دهد.

در مورد تنفس دهان به دهان، سر بیمار را مختصری به عقب خم می کنیم، با یک دست چانه بیمار را به بالا می کشیم و با دست دیگر سوراخ های بینی بیمار را می بندیم. یک تنفس عمیق انجام داده و با قرار دادن لب های خود به روی لب های بیمار در عرض یک ثانیه به بیمار تنفس می دهیم. با بالا آمدن قفسه سینه بیمار مطمئن می شویم که تنفس با موفقیت داده شده است. بلافاصله تنفس دوم را با همان شرایط قبل به بیمار می دهیم. بین دو تنفس باید یک ثانیه زمان طول بکشد. به صورت کلی در زمانی کمتر از 5 ثانیه دو تنفس به بیمار می دهیم و بلافاصله 30 فشار سینه ای و مجدداً تنفس. این الگو به مدت 2 دقیقه و یا 5 سیکل انجام می شود و بعد از آن مجدداً وضعیت فرد نیازمند احیا بررسی می گردد.

در صورتی که علت ایست قلبی، خفگی باشد حتماً باید تنفس مصنوعی هم انجام شود. اما اگر به علت مشکلات قلبی باشد می توان فقط فشارهای سینه ای را مد نظر داشت. اگر دو احیاگر در صحنه حضور داشته باشند باید به صورت مکرر جای خود را عوض کنند. چرا که خستگی فرد احیاگر باعث می شود عمق مناسبی برای فشارهای سینه ای ایجاد نکند و کیفیت CPR کاهش پیدا کند.

یکی از مهمترین نکات حین احیا، به حداقل رساندن توقف ها حین احیا است. باید فشارهای سینه ای را ادامه دهیم تا خونرسانی و اکسیژن رسانی به مغز متوقف نشود. نکته مهم دیگر کیفیت و تعداد فشارهای سینه ای است. باید تقریباً هر ثانیه 2 بار قفسه سینه را فشار داد. از نظر عمق هم باید در بزرگسالان 5 سانتی متر و در کودکان 4-5 سانتی متر قفسه سینه را تحت فشار قرار داد.

در صورتی که ترشحاتی داخل دهان بیمار وجود داشت باید بیمار را به پهلو بچرخانیم تا ترشحات تخلیه شود و از ورود ترشحات به ریه ها و ایجاد عفونت ریوی پیشگیری شود.

در صورت وجود دستگاه الکتروشوک هوشمند  (AUTOMATIC EXTERNAL DEFIBRILATOR)  می توان در حین CPR پایه از این دستگاه استفاده کرد. دو پد چسبی وجود دارد که باید در محل مشخص شده روی قفسه سینه چسبانده شود. بعد از روشن کردن دستگاه دکمه Analyses را فشار می دهیم. اگر نیاز به شوک وجود داشته باشد دستگاه به صورت شنیداری و دیداری به ما اطلاع می دهد. فرد احیاگر باید دکمه مخصوص تخلیه انرژی را فشار دهد تا تخلیه انرژی الکتریکی شانس بازگشت فعالیت قلبی بیمار را افزایش دهد و مجدداً فشارهای سینه ای و تنفس را برای 2 دقیقه ادامه دهد.