افرادی که نسبت به آلاینده های هوا حساس تر هستند:
افراد مبتلا به آسم: قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ممکن است علائم شما را بدتر کند و یا باعث حملات آسم گردد این افراد باید ار داروهایی تجویزی پزشک خود استفاده نمایند و برنامه مدیریت آسم خود را دنبال کنند.

افراد مبتلا به بیماریهای ریوی مزمن مثل برونشیت مزمن) و بیماری انسداد مزمن ریه COPD ( قرار گرفتن در آلودگی هوا باعث بدتر شدن علائم این افراد می گردد. از داروهای تجویزی پزشک خود سر موقع استفاده نمایند، در صورت تشدید علائم و برطرف نشدن به پزشک مراجعه نمایند.

افراد مبتلا به بیماریهای قلبی: قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ممکن است علائمی مانند تپش قلب، درد قفسه سینه و کوتاه شدن تنفس را برای آنها بدنبال داشته باشد. در صورت تشدید علائم و ادامه آن به پزشک مراجعه نموده و یا با اورژانس تماس گرفته شود.

جنین و مادران باردار:
قرارگرفتن در معرض سطوح بالای آلودگی برای مدت زمان طولانی ممکن است منجر به نتایج نامطلوبی مثل تولد نوزاد با وزن پایین، و یا تولد نوزاد نارس گردد.

کودکان
کودکان که به دلایل زیر نسبت به بزرگسالان به آلاینده های هوا حساس تر و آسیب پذیر تر هستند: ریه آنها هنوز کامل نشده است، سیستم های ایمنی و دفاعی و سوخت و ساز آنها در حال توسعه و شکل گیری است و هنوز کامل نشده است، عفونت های تنفسی در آنها به کررات اتفاق می افتد، نسبت به بزرگسالان فعال تر هستند و حجم هوای تنفسی نسبت به وزن بدن بیشتر است به همین دلیل در مواجهه با دوزهای بالاتری از آلودگی نسبت به بزرگسالان قرار دارند. با این حال شواهد نشان داده است که این اثرات برای مواجهات طولانی مدت با آلودگی هوا وجود دارد و برای مدت زمان کوتاه مواجهه مثل چند روز نمی باشد. و تاکنون هیچ مدرکی دال بر اثرات دائمی آلودگی هوا بر رویریه کودکان بر اثر مواجهات کوتاه مدت وجود ندارد.برخی از کودکان به ویژه آنها که مبتلا به بیماری های زمینه ریه مثل آسم و فیبروز کیستیک ریه هستند نسبت به آلودگی هوا بسیار آسیب پذیر تر هستند.

افراد سالمند:
افراد سالمند نیز بیشتر از سایرین در معرض خطرات آلودگی هوا قرار دارند. به دلیل اینکه سیستم ایمنی ضعیف تری دارند و یا ممکن است مبتلا به بیماری های ناشناخته قلبی عروقی و تنفسی باشند. بدن آنها کمتر قادر به جبران و مقابله با اثرات ناشی از مخاطرات زیست محیطی می باشد. آلودگی هوا می تواند باعث بدتر شدن بیماریهای قلبی و سکته مغزی و قلبی گردد. و بیماریهای ریوی مثل برونشیت های مزمن و آسم را بدتر کند.

روش های کاهش مواجهه و کاهش اثرات ذرات معلق هوا

ذرات معلق هوا از سه طریق تنفس، جذب پوستی و تغذیه بدن انسان را تحت تاثیر قرار می دهند برای کاهش مواجهه و کاهش اثرات خطرناک ایجاد شده توسط ذرات نیاز است که تا آنجایی که امکان دارد ورود ذرات را از این سه طریق تحت کنترل قرار دهیم. همچنین می توان از طریق تغذیه مناسب تا حدودی این اثرات را بر بدن کاهش دهیم.

کاهش مواجهه از طریق ماندن در فضای ساختمان
اولین و اساسی ترین اقدام حفاظتی در هنگام بروز گرد و غبار کاهش میزان تماس مستقیم با آلاینده های موجود در هواست؛ آلودگی هوا می تواند سلامت اعضای مختلف بدن ما را تحت تاثیر قرار دهد از جمله انواع حساسیت ها و قارچهای پوستی ، بیماری چشمی و بروز حساسیت و آسم تنفسی همچنین حمله قلبی از عوارض تماس با هوای آلوده است، ساختمان ها می توانند تا حدودی از تماس مستقیم با هوای آلوده جلوگیری نمایند. در صورت امکان درب ها و پنجره ها را بسته نگه دارید.)در صورت امکان پنجره ها را به صورت دو جداره بسازید زیرا هم در مصرف انرژی و هم کاهش آلودگی هوا موثر می باشد(.در خانه سطح فعالیت خود را کم کنید و از فعالیت هایی که باعث می شود سریع تر و عمیق تر نفس بکشید اجتناب کنید. در این مواقع می توان کارهایی مثل مطالعه و تماشای تلویزیون را انجام داد.

تغذیه مناسب
در دهه های اخیر برخی از مطالعات نشان داده اند که اثرات سلامتی ناشی از آلاینده های هوا )مثل ذرات معلق( می تواند از طریق دریافت مواد مغذی ضروری)مانند ویتامین های B ، C و E( و اسیدهای چرب اشباع نشده)مانند امگا 3( کاهش یابد. این میکرونوترینت ها که دارای خواص ضد التهابی و ضد اکسیداتیو می باشند می توانند باعث کاهش تغیرات ضربان قلب ناشی از ذرات شوند و با استرس اکسیداتیو ناشی از ذرات مقابله کنند. اثر سینرژیستی ترکیب امگا 3 و ویتامین E به عنوان یک روش جهت درمان بیمار های ناشی از آلودگی هوا در مطالعات بررسی شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. آسم معمولا توسط آلودگی هوا تشدید می یابد به دلیل اینکه با دفاع آنتی اکسیدانی مقابله کرده و باعث افزایش استرس اکسیداتیو می گردد. از طرفی برخی مطالعات بالینی نشان داده اند که دریافت آنتی اکسیدان ها باعث کاهش التهاب، کاهش علائم آسم و عملکرد ریه می شوند. در محیط هایی با آلودگی هوا یک رژیم غذایی مناسب با دریافت کافی و مناسب مواد مغذی ضروری ممکن است جهت جلوگیری از توسعه بیماری مزمن از جمله بیماری های قلبی عروقی و ریوی ضروری باشد. افزایش دریافت آنتی اکسیدان ها از جمله نوترینت های ضد التهابی می تواند استرس اکسیداتیو ناشی از ذرات معلق و التهاب در بیماری های التهابی مزمن را کاهش دهد در نتیجه می توان آن را به عنوان یک گزینه مفید به استراتژی های مدیریت بیماری
های ناشی از آلودگی هوا اضافه نمود.
کرفس، اسفناج، گوجه فرنگی، لیمو شیرین، نارنگی، پرتقال و برگ سبز کاهو غنی از ویتامین C هستند. جوانه گندم، روغن های گیاهی، گردو، بادام، زیتون، جگر و سبزیجات دارای برگ سبز که منابع ویتامین E هستند. اگر افراد به سبب شغلشان بیشتر در مواجهه با آلودگی هوا باشند. جذب این ویتامین می تواند مسمومیت ناشی از آلودگی هوا را خنثی کند. منابع مناسب ویتامین D هم شیر، کره و زرده تخم مرغ هستند که باید در برنامه غذایی روزانه باشند. مصرف روزانه سیب می تواند عوارض ناشی از آلودگی هوا را کاهش داده و میوه هایی مانند پرتقال و توت فرنگی نیز سرشار از پکتین بوده و برای کاهش عوارض آلودگی هوا مفید هستند.

کاهش مصرف غذاهای چرب
مصرف غذاهای چرب در زمان آلودگی هوا می تواند باعث تشدید کاهش توان بدنی و ذهنی افراد در طول روز خواهد شد. پس از تنقلات کم ارزش مثل چیپس، پفک و نوشابه های گازدار استفاده نکنند که باعث اختلال جذب عناصر مفید در بدن می شود و می تواند اثرات منفی آلودگی هوا را تشدید کند. مصرف موادی مثل سوسیس و کالباس هم به دلیل داشتن مواد شیمیایی و نگهدارنده، علاوه بر این که به خودی خود مضر و سرطان زاست، برای ساکنان شهرهایی که هوای ناسالم دارد، به هیچ وجه توصیه نمی شود.

نوشیدن آب زیاد
نوشیدن زیاد آب به کلیه ها کمک می کند تا املاح اضافی از بدن خارج شود و ذرات آلودگی مدت کمتری در بدن باقی بماند.

کاهش فعالیت های بدنی

مواجهه با هوای آلوده باعث بروز فشار و استرس به ویژه بر دو سیستم حیاتی بدن یعنی دستگاه تنفسی و سیستم قلبی عروقی می گردد در این شرایط هر گونه بار و فشار اضافی ناشی از فعالیت های مضاعف جسمی می تواند این دو بخش را در معرض آسیب بیشتر قراردهد بنابراین فعالیت های جسمی فوق العاده مثل پیاده روی ، ورزش، کار سنگین و مداوم مثل کارهای ساختمانی و کشاورزی شرایط را برای فعالیت ریه و قلب ما دشوار کرده و احتمال حملات قلبی و تنفسی به طرز قابل توجهی افزایش می یابد این شرایط برای افرادی که زمینه بیماری های قلبی و ریوی دارند بسیار خطرناکتر است.

عدم استعمال دخانیات در شرایط آلودگی هوا
استنشاق دود ناشی از دخانیات علاوه بر تمامی مضراتی که به علت دارا بودن مواد مضر و سمی ایجاد می نماید یکی از آنی ترین اثرات آن کاهش جذب اکسیژن در ریه ها به علت آکنده شده فضای ریه از دود و به دنبال آن ایجاد استرس فوری به سیستم قلبی و تنفسی می باشد حال در شرایط آلودگی هوا که هوای تنفسی در شرایط
ناسالم بوده و مقدار زیادی ذرات معلق و آلودگی را وارد ریه افراد می نماید استعمال دخانیات به ویژه قلیان به علت حجم دود بسیار زیاد شرایط بسیار دشوارتری را به سیستم قلبی ریوی افراد دخانی وارد می نماید و احتمال بروز حملات قلبی و آلرژی های حاد تنفسی را به شدت بالا می برد. همچنین قراردادن اطرافیان در معرض دود دخانیات )به اصطلاح استنشاق دود تحمیلی ( عیناً شرایط مشابهی را برای آنها ایجاد می نماید.

نظافت و پاکسازی محل سکونت
تمیز کردن و پاکسازی خانه از آلودگی ها و حذف مواد حساسیت زا یک راه کاهش اثرات و مواجهه با آلودگی هوامی باشد. موادی که در خانه ایجاد حساسیت می کند می تواند به همراه آلودگی هوا اثرات سینرژیستی در تشدید بیماری هایی از جمله آسم، حساسیت و موارد دیگر داشته باشد. مواردی که میتوان جهت کاهش مواجهه انجام داد شامل زدون و تمیز کردن آلودگی و ذرات معلق از سطوح می باشد. برای جلوگیری از آلودگی مواد غذائی و آب آشامیدنی استفاده از پوشش مناسب برای مواد غذائی آماده مصرف ضروری است . لازم است مواد غذائی قبل از نگهداری در یخچال از ذرات و آلودگی های سطح آن زدوده شوند.

نظافت و شستشوی صورت و بدن
جهت زدودن آلودگی ها علاوه بر پاک سازی و نظافت محل سکونت، شخصی که در مناطق آلوده زندگی می کند دست و صورت خود را به هنگام ورود به خانه با آب و صابون شستشو دهد و یا اینکه دوش بگیرد. این کار می تواند میزان مواجهه شخص را به خصوص از طریق جذب پوستی آلاینده ها کاهش دهد. همچنین شستشوی مجاری تنفسی فوقانی تاثیر بسزایی در کاهش حساسیت و علائمی مانند سرفه و خارش گلو و بینی دارد به این شکل که آب را همراه تنفس از طریق بینی وارد نموده و از طریق دهان خارج می کنیم این عمل همچنین سردردهای سینوزیتی که در اثر آلودگی هوا و ذرات معلق تشدید می شوند را نیز تسکین می دهد . پیگیری و اطلاع از وضعیت هوای تنفسی
از طریق سایت ها و اخبار و هواشناسی پیگیر وضعیت و کیفیت هوا باشید و پیش بینی های هواشناسی جهت برنامه ریزی کار و ورزش و مسافرت استفاده نمایید.
ایمنی در شرایط بروز آلودگی هوا و گرد و غبار
در زمان بروز این پدیده میزان دید به سرعت کاهش می یابد. اگر در چنین شرایطی در جاده هستید و کاهش عمق دید بر توانایی دید شما تاثیر می گذارد آهسته تر برانید و در صورت لزوم با توجه کامل به علایم راهنمایی و رانندگی تا بر طرف شدن شرایط حاد، اتومبیل خود را در نقطه امنی متوقف نمایید. اگر اتومبیل شما دارای سیستم تهویه مطبوع است آن را در وضعیت چرخش مجدد هوای داخل قرار دهید تا آلودگی هوا و گرد و غبار ورودی به اتومبیل شما کاهش یابد.

استفاده از ماسک تنفسی
تجهیزات محافظتی شخصی از جمله ماسک تنفسی در جایی که میزان مواجهه بسیار با لا باشد به نظر مفید می باشد. اولین توصیه بهداشتی در زمان آلودگی هوا ماندن در فضای بسته می باشد. اگر به سبب کارتان مجبور هستید به مدت زیاد در محیط بیرون بمانید از ماسک های تنفسی مناسب استفاده نمایید. طبق پروتکل های جهانی ماسک منتخب جهت مقابله باآلودگی هوا و گردو غبار، در بزرگسالان ماسک های N95 و FFP2 می باشد. ولی برای استفاده از این ماسک بایستی به نکات زیر توجه نمود:
.1 افراد مسن و بیماران با مشکلات قلبی عروقی و تنفسی بایستی از نوع Valve دار آنها استفاده نمود.
.2 افراد استفاده کننده از عینک، بهتر است جهت راحتی از نوع Valve دار استفاده نمایند.
.3 این ماسک برای بچه ها پوشش مناسبی ندارد و از انواع طراحی شده مخصوص کودکان بایستی استفاده
کرد.
.4 در زنان باردار در سه ماهه دوم و سوم با نظر پزشک از ماسک مناسب استفاده کنند و بخصوص از نوع
Valve دار باشد.
.5 در زمان استفاده از ماسک اگر فرد احساس ناراحتی کرد می تواند برای چند لحظه ماسک را برداشته و
دوباره استفاده کند.
.5 مصرف کننده باید از جهت مناسب بودن و قرار گرفتن کامل ماسک بر روی دهان و بینی به طوری که
هیچ نفوذی از اطراف نداشته باشد مطمئن شود و آن را از لحاظ مناسب بودن اندازه و پوشش کامل بینی
و دهان و تنفس بدون نشت از اطراف چک نماید. با توجه به شرایط اقلیمی و نوع کاربری ماسک برخی
تمهیدات مثل کلیپس بالای ماسک برای فیکس شدن و محکم شدن روی صورت و دریچه روی ماسک
تنفسی برای راحتی بیشتر مصرف کننده بخصوص در محیط های گرم و مرطوب صورت گرفته است.
نکته: ماسک های نرمال جراحی می توانند بینی و دهان فرد را در برابر مواد محرک هوا محافظت کنند ولی در برابر فیلتر و جداسازی ذرات موثر نمی باشند. افراد مبتلا به عفونت تنفسی حاد ممکن است مایل به پوشیدن ماسک جراحی برای جلوگیری از گسترش عفونت باشند و یا فرد می تواند برای مدت زمان کوتاه که در مواجهه اجتناب ناپذیر با هوای آلوده بیرون مثل ایستگاه BRT و یا حمل و نقل عمومی و مترو قرار دارد از این نوع ماسک استفاده نماید.

چگونه می توان گفت که آیا آلودگی هوا و ذرات معلق ما راتحت تاثیر قرار می دهند یا خیر؟
حتی اگر شما سالم باشید ممکن است علائم موقت مثل سوزش چشم، بینی و گلو سرفه، خلط، تنگی قفسهسینه و تنگی نفس را تجربه کنید، این علائم باید زمانی که کیفیت هوا بهبود یافت برطرف گردند .
اگر شما جز افراد دارای بیماری COPD و یا آسم هستید ممکن است قادر به تنفس عمیق نباشید و ممکن است دچار سرفه، ناراحتی قفسه سینه ، خس خس سینه تنگی نفس و دچار خستگی غیرمعمول گردید. شما باید دستورالعمل پزشک و داروهای تجویزی را مصرف کنید و برنامه آسم خود را دنبال کنید. اگر شما هرکدام از این علائم را داشتید مواجهه خود را کاهش دهید و مشاوره و توصیه های پزشک خود را دنبال کنید. اگر علائم ادامه داشت یا بدتر شد با پزشک خود و یا با اورژانس تماس بگیرید . اگر شما بیماری های قلبی و عروقی دارید مواجهه با ذرات معلق مشکلات جدی از جمله بدتر شدن بیماری شما را برای مدت کوتاهی به همراه خواهد داشت. هرگز فکر نکنید شما در امان هستید چون علائم خاصی ندارید . علائمی که نشان دهنده مشکل جدی قلبی هستند شامل موارد زیر می باشد: احساس ناراحتی در قفسه دسینه)فشار در قفسه سینه، احساس پری، سنگینی، و یا درد در مرکز قفسه سینه که بیشتر از چند دقیقه باشد و یا به صورت متناوب باشد( احساس ناراحتی در سایر قسمت های بالایی بدن) درد یا احساس ناراحتی
در هر دو بازو، در پشت، گردن، فک یا معده(کوتاه شدن تنفس، یا علائم دیگر مثل عرق سرد، تهوع و سرگیجه . اگر این علائم برای شما پیش آمد حتما به پزشک یا اورژانس مراجعه نمایید . نشانه های سکته مغزی شامل: بی حسی یا ضعف ناگهانی)در صورت، بازوها، پاها بخصوص در یک سمت بدن( گیجی، مشکل در صحبت کردن و یا فهمیدن، مشکلات بینایی در یک چشم و یا هر دو چشم، سرگیجه، از دست دادن تعادل و یا هماهنگی و یا راه رفتن مشکل سردرد شدید بدون علت شناخته شده ممکن است علائم سکته مغزی باشد.
References:
Middleton N, Kang U.” Sand and Dust Storms: Impact Mitigation” Molecular Diversity Preservation International (MDPI)journal,2017
https://edition.cnn.com/2017/01/11/health/pollution-smog-air-filter-protection-explainer/index .html
Péter S et al. “Nutritional Solutions to Reduce Risks of Negative Health Impacts of Air Pollution." Nutrients 2015;7:10398-10416.
Zhang W et al. “Nutrition Solutions to Counter Health Impact of Air Pollution: Scientific Evidence of Marine Omega-3 Fatty Acids and Vitamins Alleviating Some Harmful Effects of PM2.5." J. Food. Nutr. Sci. 2015;2(2):1-6.
Romieu I et al. “Omega-3 Fatty Acid Prevents Heart Rate Variability Reductions Associated with Particulate Matter." Am. J. Respir. Crit. Care Med. 2005;172:1534-1540.
Zhang W et al. “Method for treatment and prevention of air pollution-related disease." World Patent. 2016.
Brook RD. “Cardiovascular Effects of Air Pollution." Clin. Sci. 2008;115:175-187.
Kelly FJ et al. “Altered Lung Antioxidant Status in Patients with Mild Asthma." The Lancet. 1999;354, 482-483.