هر نوع درگیر شدن و وابستگی به انواع مواد مخدر و محرک که با وجود اثرات نامطلوبش برای ذهن ما خوشایند بوده و هر بار تجربه آن ماده، رغبت درونی ما را به تکرار آن تجربه بیشتر کند می تواند تعریفی از اعتیاد به مواد مخدر باشد که در نهایت منجر به صدمات جبران ناپذیر جسمی – روانی خواهد شد . اگر نگاهی به پیامدها و عوارض اعتیاد به مواد مخدّر بیندازیم خواهیم دید که عوارض اعتیاد جامعه، فرد و خانواده را از نظرجنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، روانی و جسمی درگیر می کند.به طور مثال عوارض روانی و شخصیتی ناشی از اعتیاد به مواد مخدر از جمله: ضعف اراده، بی توجهی به مسئولیت های فردی، ضعف عاطفی، عصبی بودن، به هم خوردن تعادل روانی، شخصیت نامتعادل و متزلزل، ضعف اعتماد به نفس و…می باشد. همچنین در زمینه های اجتماعی می توان به عوارضی مانند بی توجهی به مقرّرات جامعه، ضعف نیروی کار جامعه، بی نظمی و بی اعتمادی در جامعه، ضعف بنیاد خانواده، افزایش انحرافاتی مانند: دزدی، فحشا و تکدی گری اشاره کرد.در گستره اقتصادی برخی پیامدهای ناشی از اعتیاد به مواد مخدّر عبارتند از: بیکاری، ضعف مالی در ازای خرید و مصرف مواد، لطمه به اقتصاد جامعه و خانواده.بنابراین این بیماری در حد گسترده ای می تواند منجر به تخریب تمامی جوانب زندگی فرد گردد.

روز جهانی مبارزه با مواد مخدر 

برخی از علل اجتماعی گرایش به اعتیاد عبارتند از: در دسترس بودن مواد مخدّر، بیکاری، نابرابری های اقتصادی و اجتماعی، محیط جغرافیایی و محله زندگی نامناسب، ضعف قوانین و ضعف اجرای آن، داشتن دوستان ناباب و ضعف توجه به امور معنوی در جامعه. از نظر علل ابتلا به اعتیاد در سطح خانواده می توان به کمبود محبت در خانواده، تبعیض بین فرزندان، آزادی بی حد، محدود کردن بی حد فرزندان، رفاه بی حد اقتصادی در خانواده، فقر، و نابسامانی های خانواده اشاره کرد.

به دلیل آن که که دامنه علل گرایش به اعتیاد و گستردگی عوارض ناشی از آن بسیار وسیع و فراگیر می باشد، پیشگیری، شناسایی و از بین بردن علل گرایش به اعتیاد ضروری است. زیرا همان طور که اشاره شد، پیامدهای ناشی از اعتیاد بسیار خانمان سوز و بنیان شکن هستند و درمان، پس ازبروز بیماری اعتیاد نسبت به اصل پیشگیری کاری به صرفه نیست و شامل هزینه ای بیشتری می باشد . البته این بدان معنا نیست که افراد معتاد را درمان نکنیم، بلکه بدان معناست که پیش از ایجاد اعتیاد در فرد، زمینه های گرایش به آن شناسایی شوند و با استفاده از مطالعات کارشناسانه در ابعاد و تخصص های گوناگون، در از بین بردن زمینه های ابتلا به اعتیاد تلاش کنیم. اگر به بُعد اقتصادی توجه کنیم خواهیم دید که هزینه پیشگیری از درمان کمتر خواهد بود چرا که برای تهیه مواد مخدّر ارز هنگفتی از کشور خارج می شود. همچنین برای کشف و مبارزه با آن و نیز مداوای معتادان هزینه های بالایی صرف می گردد.

درمان اعتیاد یکی از دشوارترین و پیچیده ترین موارد درمانی در پزشکی است و موفقیت ِدرمان ،تنها با تلفیق علم، تجربه، صبر و تعهد کادر درمانی در قالب یک کار گروهی منسجم بدست می آید. درمان های دارویی اعتیاد سبب کاهش عوارض و آسیب های ناشی از مصرف انواع مواد مخدر خواهد شد و حتی ارتباط مصرف کننده را با شبکه های غیرقانونی و قاچاق قطع خواهد کرد.درمان اعتیاد با متادون و سایر داروهای تجویز شده از سمت پزشک درمانگر اعتیاد فرصت مناسبی برای بیمار مبتلا به اعتیاد می باشد که البته به موازات این درمان نگهدارنده مجموعه‌ای از فعالیت های روانشناختی از جمله مشاوره های فردی،جلسات گروه درمانی، جلسات خانواده درمانی و.. باید برگزار شود تا فرد بیمار به بینش و بلوغ فکری کامل تری دست پیدا کند که نه تنها قطع مصرف مواد اتفاق بیفتد بلکه بیمار رفتارها و افکارهای اعتیادی خود را ترک کند تا عود مجدد بیماری رخ ندهد . پس درمسیر درمان ِمعتادین نباید تنها به توزیع دارو بسنده شود و در کنار دارو درمانی ، تشویق و درمان انگیزشی بیمار، آموزش های خانواده ها، حتی آموزش تکنیک های زندگیِ غیر مرتبط به مواد( مانند : زوج درمانی، ،آموزش مهارتهای زندگی و…) بایستی مدنظر باشد و اجرا شود.

با تاکید بر اینکه افزایش آگاهی و دانش مردم در مقابله با همه آسیب‌ها از جمله اعتیاد بسیار مهم و اثرگذار می‌باشد ، باید سطح آگاهی و اطلاعات مردم جامعه، نسبت به اعتیاد مواد مخدر افزایش یابد تا درصد گرایش ابتلا به اعتیاد و مصرف انواع مواد به شدت کاهش یابد.اغلب معتادین از روی غفلت و نا آگاهی و بنابر علل روانی همچون اضطراب، استرس، شکست‌های روحی، فرار از مشکلات اجتماعی و فشارهای روحی و کسب تفریح به سمت اعتیاد رفته‌اند که برای پیشگیری می‌توان از اقدامات پیشگیرانه همچون افزایش آگاهی مردم، اطلاع‌رسانی درست، توسعه ورزش همگانی استفاده کرد چرا که سرمایه اصلی در حوزه مقابله با اعتیاد، باید بر مباحث پیشگیری استوار باشد.

پیشگیری از بیماری  اعتیاد

مثال هایی از راهکارهای پیشگیری از اعتیاد  در سطح خانواده،جامعه و رسانه های گروهی

مثال هایی از راههای موثر در پیشگیری از ابتلا به اعتیاد در سطح خانواده

• آموزش به خانواده ها در جهت رفع مشکلات روانی فرزندانشان و اهمیت قایل شدن به خواسته های آن ها.
• گروه همسالان، بخصوص در شروع مصرف سیگار، بسیار تاثیرگزارند. بعضی از دوستی ها صرفاً حول محور مصرف مواد شکل می گیرد.بنابراین بایستی دوستان فرزندانتان را بشناسید و کنترل غیر مستقیم و نظارت بر روابط فرزندانتان داشته باشید .
• عضو شدن فرزندان در گروه های هنری، ورزشی و مانند آن، تا از این طریق فرزندانی که روحیه ضعیف و افسرده دارند، نقاط مثبت خود را بشناسند و استعدادهای خود را شکوفا کنند.
• والدین باید ارتباط با فرزندانشان را بهبود بخشند و به آن ها استقلال رأی دهند و در تصمیم گیری ها با فرزندان مشورت کنند.
• جلوگیری از بحث و مجادله والدین و تقویت روحیه گذشت و بخشش در خانواده.
• والدین باید پشتوانه مادی و معنوی فرزندان در موقعیت های شغلی، تحصیلی و… باشند.
• تمامی خواسته های فرزندان را نباید بدون چون و چرا برآورده ساخت، بلکه اجازه دهند فرزندان سختی زندگی را کمی احساس نمایند تا زمانی که در اجتماع قرار گرفتند و با مشکلی روبه رو شدند، بتوانند با آن مقابله کنند.
• خانواده ها باید عیوب فردی و اجتماعی فرزندان را به آنان تذکر دهند تا فرزندان کمبودها و نقص های دوران کودکی خود را به دوران بزرگسالی منتقل نکنند و در پی رفع عیوب خود باشند.
• والدین نباید بین فرزندان خود تبعیض قایل شوند.
• توجه و کنترل فرزند از نظر پول خرج کردن و سعی در رفع نیازهای مالی فرزندان در حدّ معقول.
• نظارت بر وضعیت تحصیلی و شغلی فرزندان.
•  آموزش فرزندان و آشنا کردن آنان با عوارض اعتیاد به جای محدود کردن آنان.
• افراد خانواده نباید در مهمانی هایی که در آن ها به طور تفنّنی از مواد مخدّر استفاده می شود، شرکت نمایند.

مثال هایی از راه های موثر در پیشگیری از ابتلا به اعتیاد در سطح جامعه

• توسعه همه جانبه امکانات و مراکز درمانی اعتیاد ، مراکز مشاوره و فرهنگ سازی در جهت مراجعه به مشاور برای کاهش و حل مشکلات روان شناختی.
• اشاره کردن و متذکر شدن این مطلب که ، حتی یک مرتبه مصرف کردن مواد مخدّر ممکن است منجر به اعتیاد شود. تا میل به استفاده از مواد مخدّر را، حتی برای یک مرتبه هم در افراد از بین ببرند.
• ایجاد سرگرمی های مثبت و سازنده برای اینکه افراد به دلایل تفنّنی به اعتیاد روی نیاورند.
• آموزش همگانی و همه جانبه افراد ِجامعه به لحاظ شناخت خویشتن انسانی و تقویت عزّت نفس.
• از بین بردن تصورات باطل در خانواده ها مانند این تصور که «با مصرف مواد مخدّر، مشکلات زندگی فراموش می شود و زندگی به نحوی زیبا تغییر می یابد.
• شناسایی افرادی که از نظر شخصیتی متعادل نیستند (مثلا در مدارس، توسط معلمان و…) و آموزش آن ها برای دوری از اعتیاد.
• اجرای طرح قانونی که از کودکان بی سرپرست حمایت شود.
• حمایت از خانواده های فقیر توسط دولت وایجاد بازار کار برای جوانان و نوجوانان.
• ایجاد شغل در شرایط خاص برای افراد معتاد، به نحوی که هم جنبه درآمدی برای آن ها داشته باشد و هم اینکه با کنترل وبرنامه ریزی برای آن ها زمینه ترک اعتیاد پی ریزی گردد.
• از بین بردن دسترسی آسان به مواد مخدر.
• قاطعیت در اجرای قوانین و مبارزه با مواد مخدرو کنترل شدید مرزهای کشور و برخورد اصلاحی با معتادان.
• ایجاد زمینه اشتغال برای همه اقشار جامعه.
• ارتقای فرهنگی افراد جامعه از طریق ارتقای سطح آموزش.
• توجه به امکانات مورد نیاز مردم ساکن محیط های دورافتاده و پایین شهر، و ایجاد امکانات رفاهی، تفریحی (سینما، استخر، شهربازی و…) که متناسب با نیاز و وضعیت مردم آن مناطق باشد.
• ایجاد امکانات رفاهی و مشاغل مورد نیاز روستاییان در روستاها برای جلوگیری از مهاجرت آن ها به شهرها.
• نمایش دادن دوستی های ناباب و عواقب حاصل از آن، از طریق فیلم و رسانه های دیگر.
• حمایت از دانش آموزان معتاد و تربیت و اصلاح آنان، به منظور بازگشت به جامعه.

مثال هایی از راههای موثر در پیشگیری از ابتلا به اعتیاد در سطح رسانه های گروهی

• از طریق رسانه های همگانی باید برنامه هایی را پخش کرد که بر کانون گرم خانواده تأکید کند به نحوی که بر زندگی خانوادگی همراه با محبت وبه حضور و همدلی والدین تأکید نماید.
• تلاش صدا و سیما برای بیان عواقب اعتیاد به مواد مخدّر از طریق ساختن فیلم، میزگرد، جلسات مشاوره ای و…

باید بدانیم که بهترین راه دفاع در برابر مبارزه با ابتلا به بیماری اعتیاد رعایت امور پیشگیرانه است و در این راستا با توجه به نکاتی که ذکر شد نیاز به یک مشارکت جمعی از سوی دولت،مسئولین و افراد جامعه است .اگر هر کدام یک از ما بتوانیم در جایگاه خود و با توجه به ایفای نقشی که در جامعه داریم یک سد محکم در برابر ابتلا به اعتیاد باشیم مسلما در کاهش ابتلا و شیوع این بیماری سهم موثری را خواهیم داشت و به دنبال آن رفتارهای بزهکارانه و انواع جرائم در جامعه به حداقل خواهد رسید و باطبع تمامی افراد جامعه می توانند از آرامش و آسایش بیشتری همراه با سلامت جسمی – روانی برخوردار باشند.