سلامت نوجوانان، جوانان و مدارس
کارشناس سلامت نوجوانان،جوانان و مدارس
آزیتا جلالی
تعریف بهداشت مدارس:
دانش آموزان قشر عظیم آسیب پذیر جامعه هستند که مراقبت بهداشتی آنان اگـــر چه از نظر تعیین و درجه بندی این نیازها در جوامــع مختلف یکسان نیست . اما اساسا برای همه دانـــــش آموزان مدارس صرفنظر از اختلافات نژاد، آب و هوا و منطقه جغرافیایی مسائل همسان و نقطه نظرهای مشترکی و جود دارد به طوری که در اکثر کشـــــورهای جهان مراقبت های بهداشتی دانش آموزان و آموزش آنها از اهم مسائل ویژه بهداشتی و مورد توجه بوده است.
ضرورت وجودی تشکیلات بهداشت مدارس ناشی از این واقعیت است که دانش آموزان که اکثریت عظیمی از جمعیت را تشکیل می دهنـد بـه دلیل کامـل نشـدن مهارتهـا و شرایط سنـی آسیب پذیر در معرض ابتلا به بیماریهای عفونی خطرناک،حوادث وسوانح می باشند،بنابـراین نیاز به توجه و تامین بهداشت سلامت دارند که این امر در ارتقاء سطح بهداشت جامعه نقش اساسی خواهد داشت.
با توجه به اینکه قریب بر 51 % از جمعیت ایران زیر 19سال هستند تعداد زیادی از جمعیت در دوره های دبستان تا دبیرستان قرار می گیرند و از آنجا که دوران تحصیل همزمان با دوران سریع و حساس رشد و تکامل جسمی و روانی می باشد، لذا هر نوع انحراف از حالت طبیعی و سلامت در این دوران باید در اولین فرصت کشف و درمان گردد.
برنامه های بهداشت مدارس :
1- آموزش بهداشـت: آمـوزش بهداشـت در کلیه مقاطـع تحصیلـی جهـت دانش آمـوزان، والدین کادر آموزشی و خدمتگزاران مدارس انجام می گیرد که برای هر یک از گروهها موضوعات خاص در نظر گرفته می شود.
- هدف از آموزش بهداشت بالا بردن سطح دانش بهداشتی و در نهایت ایجاد تغییر مطلوب در رفتاردانش آموزان و انتقال آن به خانواده ها می باشد. دانش آموزان با توجه به اینکه در سن فراگیری هستند و در مکان و زمان معینی تجمع دارند قادرند مطالب بهداشتی را به خوبی بیاموزند و به کار گیرند و به اجتماع و خانواده انتقال دهند.
دانش آموزان قابل دسترسی ترین جمعیت بوده وانجام کلیه برنامه های بهداشتی برای آنان آسان و با هزینه کمتر قابل اجرا است.
- شرکت در جلسات انجمن اولیاء و مربیان و آموزش به والدین دانش آموزان براساس موضوعات مهم روز یا موضوع درخواستی مدرسه.
- آموزش به کارکنان و معلمین مدرسه به منظور بالا بردن سطح آگاهی بهداشتی و موضوعات جدید روز.
2- بررسی بهداشت محیط مدرسه شامل :
محل احداث مدرسه
وضعیت ساختمان مدرسه و ایمنی و حفاظت محیط مدرسه
تامین آب آشامیدنی سالم
بهبود سرویس های بهداشتی
نحوه صحیح دفع زباله و فاضلاب
بهداشت مواد غذائی و نظارت بر بوفه مدارس
مبارزه با حشرات و حیوانات موذی
3- ارائه خدمات بهداشتی به دانش آموزان شامل :
کلیه دانش آموزان باید درطول سال تحصیلی یکبار از نظر سلامتی سنجیده شوند این سنجش شامل :
الف- اندازه گیری قد و وزن:
بهترین روش برای پی بردن به وضعیت رشد دانش آموزان اندازه گیری قد و وزن آنهاست . قد و وزن دانش آموزان در طول سال تحصیلی یکبار انــدازه گیری می شود و روند رشد در نمودارهای مربوط برای دختران و پسران جداگانه رسم می گردد. دانش آموزانـــی که طبق این معیار دچـار اختلال هستند شناسائی و باید مشکل آنان پی گیری شود.
ب- معاینه ستون فقرات:
در این معاینه ستون فقرات از نظر اختلالاتی مانند قوز ، انحراف ستون مهره ها و گود پشتی مورد بررسی قرار می گیرند.
ج- ارزیابی و سنجش بینائی:
اختلالات بینائی درسلامت دانش آموزان و پیشرفت تحصیلی آنها اثر منفی دارد. بنابراین د انش آموزان هر سال باید مورد معاینه بینائی قرار گیرند.
د- ارزیابی و سنجش شنوائی:
تعدادی از کودکانی که در مدرسه به عنوان شاگـرد تنبـل وکم استعـــداد معرفی می شوند ممکن است کسانی باشند که به علت کاهش شنــوائی قـادربه استفاده از کلاس نیستند بنابراین معــاینه شنـوائی دانش آموزان از اهمیت خاصی برخوردار می باشد.
ه- ارزیابی تغذیه و اختلالات تغذیه ای:
با توجه به نقش و اهمیت تغذیه در سلامت جسمی و فکری دانش آموزان لازم است وضعیت تغذیه آنان مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد . در همین راستا اقدامات ذیل انجام می گیرند:
آموزش مسائل تغذیه به دانش آموزان والدین و کارکنان
نظارت بر وضعیت تغذیه دانش آموزان و بوفـه مدارس و بررسی ارزش غذائی مجـاز یا غیر مجــاز بودن و مسائل مربوط به فساد مواد غذائی
بررسی مشکلات و اختلالات تغذیه ای شایع در سنین مدرسه از قبیل کم خونی فقر آهن ، گواترو ...
و- معاینه دهان و دندان:
با توجه به اینکه درسنین 7 تا 12 سالگی دندانهـای شیری کودکان به تدریج می افتند و جای آنـها دندانهای دائمی در می آیند و اگر دندانهای دائمی صدمه ببینندو از بین بروند دیگر جایگزین نخواهند شد. بنـابراین لازم است که هر دانش آموز حداقـل سالی یکبار از نظر سلامت دهان و دندان معاینـــه شود.
ز- معاینات پوست و مو و ناخن:
در این معاینات به وجود ضایعات پوستـی از قبیل جوش – کهیر تــاول – خشکی پوست پوست ریزی و …توجه می گردد و همچنین بیماریهایی از قبیل بیماریهای قارچی مو ناخن کچلی و شپش مورد توجه قرار می گیرند.
ح- ارزیابی اختلالات روانی و رفتاری:
رفتـــارهایی مانند ناخـن جویدن – لکنت زبــان – بی اختیاری ادرار و گوشه گیری و پرخاشگری نشانه هایی از وجود اختلالات مهم روانی ور فتاری در دانش آموزان می باشند که در معاینات مورد توجه قرار می گیرند .
4- سنجش کودکان بدو ورود به مدرسه:
سنجش کودکان ورودی ابتدائی طبق شناسنامه سلامت در پایگاههای سنجش مستقر در شهر انجام می گیرد . معاینات سایر پایه ها در مدارسی که دارای مربی بهداشت هستند توسط مربی بهداشت و در مدارس فاقد مربی بهداشت توسط پرسنل درمانگاهها و بهورزان خانه بهداشت صورت می گیرد.
درصورت مشاهده اختلال باید توسط والدین پیگیری و در برطرف شدن اختلال اقدام نمایند.
5-تشکیل پرونده بهداشتی جهت مدارس:
تشکیل پرونده بهداشتی جهت کلیه مدارس و ثبت نتایج معاینات حاصل از سنجش دانش آموزان و کلیه گزارشها مربوط به بیمار یهای واگیر ،حوادث واکسیناسیون و نواقص بهداشت محیط و اقدامات انجام شده در تمام زمینه ها در فرم های مخصوص موجود در پرونده.
6- واکسیناسیون:
تـکمـیل واکسـینـاسـیون دانـش آمـوزان ورودی مــدرسه و هـمـچـنـین انجام واکسیناسیون توأم دانش آموزان 16- 14 ساله و پیگیری دانش آموزانی که نقص واکسیناسیون دارند طبق برنامه واکسیناسیون کشوری.
7- بازآموزی پرسنل:
آموزش و بازآموزی بهورزان – کاردانها – کارشناسان و پزشکان مراکز شهری و روستائی در ارتباط با مسائل بهداشت مدارس .
8- نظارت:
نظارت بر خانه های بهداشت و مراکز بهداشتی درمانی و بررسی مسائل بهداشت مدارس روستائی .
بازدید از مدارس شبانه روزی همراه با کارشناسان بهداشت محیط جهت مسائل بهداشتی - بررسی وضعیت خوابگاه – سلف سرویس – سرویسهای بهداشتی – آموزش دانش آموزان و مشارکت در رفع مشکلات .
نظارت بر طرحهای در حال اجرا در مدارس مانند:
طرح شیر در مدارس
طرح پدیکلوز ( شپش)o طرح بهداشت نوجوانان( بلوغ)
سنجش سلامت و آمادگی تحصیلی کودکان بدو ورود به دبستان
طرح بهسازی بوفه های مدارس و طرح آهن یاری
9- برگزاری سمینار جهت کادر بهداشتی و مربیان بهداشت مدارس .
10- همکاری با واحد مبارزه با بیماریها در کنترل بیماریهای واگیر در مدارس.
11- شرکت در جلسه شورای بهداشتی:
نواحی آموزش و پرورش و بررسی مشکلات بهداشت نواحی و مشارکت در رفع موانع موجود.
12- همکاری با مربیان بهداشت مدارس:
در زمینه آموزش به دانش آموزان – آزمایشات مربوطه و پیگیری مشکلات دانش آموزان .
13- شرکت در کارگاههای آموزشی:
بهداشت مدارس، همکاری در برنامه ریزی و برگزاری کارگاه آموزشی مشابه برای رده های مختلف کارکنان بهداشتی.
14- آمارها:
جمع بندی آمارها و بررسی آنها از نظر درصد اختلالات - حوادث - آموزشها و سایر موارد و گزارش به استان
نظام مراقبت سلامت جوانان:
هنگامی که انسان پای به عرصه هستی می گذارد دوره های مختلفی مانند کودکی، نوجوانی، جوانی و ... را پشت سرمی گذارد.جوانى بهار زندگى است، بهارى ارزشمند اما زودگذر.حال باید دید که چگونه از بهار جوانى کاملا بهره بریم و از این سرمایه عظیم پاسدارى و حراست نماییم؟ بی شک سلامت جسمی، روحی و روانی در این مقطع زندگی اساس احساسات زیبا و تجربیات موفق است. جوان خود را در میان انبوهی از نیازهای جدید واحساسات نو می بیند، تغییراتی که به خودی خود ذاتی مقدس دارد و هدفش آماده سازی انسان برای برعهده گرفتن مسئولیتهای زندگی اجتماعی و خانوادگی است.
جوان باید بداند که چه مسائلی روح و جسمش را تهدید می کند. او باید بداندکه در مقابل تواناییهایی که خداوند به او اعطا نموده، چه مسئولیتهایی دارد.او باید روشهای حفظ سلامت خود را بشناسد و با آگاهی بر تهدیدات بیرونی مقابله کند و درعین حال از جوانی خود لذت برد و آنرا در خدمت ارتقاء خود وجامعه بکار گیرد.
تاریخچه برنامه های سلامت جوانان
برنامه سلامت جوانان در سال 87 به شکل ادغام یافته با اداره سلامت نوجوانان و مدارس آغاز گردید. در سال 89 فعالیت های مرتبط با سلامت جوانان با غربالگری سلامت دانشجویان بر اساس بسته خدمت تدوین شده و شناسنامه مناسب با آن گروه سنی آغاز و معاینات جسمانی و روانی برای دانشجویان ورودی پزشکی و پیراپزشکی در تعامل با ذینفعان انجام شد. درسال 91 ساماندهی مجدد اسناد و تدوین مفاهیم پایه برنامه خود مراقبتی و توانمند سازی در جوانان انجام شد. از ابتدای سال 93 در راستای اجرای فرمایشات مقام معظم رهبری ضرورت توجه بیشتر به برنامه های جوانان وابلاغ سیاستهای جدید جمعیتی از طرف ایشان مطرح شد.
برنامه های سلامت جوانان
نظام مراقبت سلامت جوانان
خودمراقبتی درسلامت جوانان
ترویج ازدواج سالم درجوانان
ارتقاء رفتارهای سالم درجوانان
ظرفیت سازی ازطریق مشارکت سایرارگانها