روز ۱۳ آبان یادآور سه واقعه مهم در تاریخ معاصر ایران است که از تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه تا تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران را شامل می‌شود.

با بررسی تاریخ انقلاب اسلامی، می‌توان به عوامل و ریشه‌های وقوع مهم‌ترین انقلاب قرن بیستم پی برد. انقلاب اسلامی برخلاف بسیاری از انقلاب‌های جهان ریشه در چندین عامل فرهنگی، سیاسی و دینی داشته و نشانه‌های اقتصادی در آن کمتر به چشم می‌خورد.

با مطالعه اتفاقات رخ‌داده در روز ۱۳ آبان می‌توان به بخش مهمی از دلایل تحقق و وقوع انقلاب اسلامی پی برد. روز ۱۳ آبان یادآور سه واقعه مهم در تاریخ معاصر ایران است که در سه دوره مختلف رخ داده و به همین دلیل این روز را در تاریخ کشور به عنوان روزی به‌یادماندنی به ثبت رسانده است.

تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه در ۱۳ آبان ۱۳۴۳، واقعه کشتار جمعی دانش‌آموزان تهرانی در ۱۳ آبان ۱۳۵۷ که بعدها روز دانش‌آموز نام گرفت و در نهایت تسخیر لانه جاسوسی در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ که امام خمینی(ره) از این اتفاقات به‌عنوان انقلاب دوم نام بردند؛ به‌عنوان سه حادثه مهم تاریخی مطرح در تقویم کشورمان ثبت شده است.

هیچ‌یک از این سه واقعه تاریخی را نمی‌توان از نظر اهمیت نسبت به دیگری اولی‌تر دانست؛ چراکه هر کدام در دوره‌ای وقوع تأثیرگذاری خاص خود را داشته و شرایط را به‌نحوی تغییر داده‌اند. در ادامه به‌طور مختصر درباره چرایی وقوع این سه اتفاقات مهم تاریخی توضیح داده شده است که از نظر می‌گذرد.

۱۳ آبان، روزی است که بر تارک آن حوادث بزرگ و سرنوشت سازی از تاریخ ملت ایران به ثبت رسیده است، روزی که در زوایای مختلف آن نماد مقاومت و پایداری ایرانیان در برابر استکبار جهانی آشکار است.
این رویداد تاریخی در واقع یادآور حوادث مهمی است که در شکل‌گیری انقلاب اسلامی و حذف مظاهر و نمادهای استکبار از جغرافیا و صحنه اداره ایران نقش اساسی ایفا کرد و شاید تاریخ معاصر ما روزی با این درجه از اهمیت و بزرگی کمتر به یاد داشته باشد.
این واقعه تاریخی از خاطره انگیزترین روزهای انقلاب شکوهمند اسلامی است. ۱۳ آبان زاد روزانقلابی بزرگتر از انقلاب اول است که حضرت روح الله آن‌را انقلاب دوم نامیده است.
۱۳ آبان روز دانش آموز است، زیرا در چنین روزی دانش آموزان انقلابی توانستند گوهر دانش و آموزندگی را در آیینه حماسه و دلیری بتابانند و غبار خود باختگی را از سیمای مدرسه بزدایند. در این روز، دانش آموزان تهرانی در اعتراض به رژیم منفور پهلوی و دخالت‌های آمریکا در ایران به صحنه آمدند اما دژخیمان شاه آنان را آماج حملات وحشیانه خود قرار دادند و فرزندان انقلاب را به خاک و خون کشیدند.

در روز ۱۳ آبان سال ۵۸، دانشجویان مسلمان پیرو خط امام لانه جاسوسی آمریکا و مرکز طراحی و سناریو پردازی برای براندازی نظام در تهران را تسخیر کردند و جاسوسان آمریکایی را طی ۴۴۴ روز در چنگ اراده انقلابی ملت ایران قرار دادند.
در این روز به یکباره به حیات سیاسی مملو از خباثت آمریکا و عملکرد سازمان سیا در ایران خاتمه داده شد و مزدورانی که پس از پیروزی انقلاب دائماً به فتنه انگیزی و ماجراجویی علیه نهضت اسلامی ایران مشغول بودند، به گروگان گرفته شدند و سفارت آمریکا در تهران، تعطیل شد.
اشغال لانه جاسوسی آمریکا در تهران و گروگانگیری جاسوسان دیپلمات نمای کاخ سفید، تنها یک حادثه سیاسی در مقیاس تعطیل شدن سفارتخانه یک کشور در کشور دیگر نبوده، بلکه آغاز تحول عمیقی بود که در خاورمیانه و در سطح جهان برای عریان ساختن ماهیت پنهان شده زمامداران واشنگتن و گردانندگان سیاست خارجی آمریکا به وقوع پیوسته بود. ۱۳ آبان در تاریخ انقلاب اسلامی ایران همواره روز تقابل حق و باطل بوده است و یکی آرمانهای مهم انقلاب اسلامی به عنوان یک حرکت اصیل اسلامی، مقابله با استکبار جهانی بوده و عمق و اصالت این آرمان به اندازه‌ای است که هیچ گاه آمریکا نمی‌تواند امید سازش و مصالحه از سوی حرکت انقلاب را داشته باشد.
امروز جریان‌های استکباری با نفوذ به پیکره جوامع، می کوشند این دیدگاه را مطرح سازند که تنها راه رشد و توسعه جوامع از مسیر اندیشه‌های لیبرالیستی غرب می‌گذرد و الگوی آمریکایی این نوع اندیشه و بینش را با شیوه‌ها و ابزارهای مختلف ترویج می‌کنند. عدم وابستگی به بیگانگان، رد سلطه پذیری، رابطه بر اساس احترام متقابل، آزادی سیاسی و اجتماعی در چارچوب احکام اسلام، برابری در اجرای قانون و تحقق عدالت و برچیدن بساط ظلم و فساد از اهداف انقلاب اسلامی است که بی شک، روز ملی مبارزه با استکبار جهانی یادآور آن‌است.
۱۳ آبان سالروز تبعید حضرت امام (ره) شهادت دانش آموزان و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا ایجاب می‌کند که دست‌ها و دلهایمان را قوی کنیم و در این روز، مردم خدا جو و استکبار ستیز را همچنان به میدان مبارزه با مظهر استکبار بخوانیم و رسالت دینی و ملی خود را به انجام برسانیم.

حادثه اول؛ تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه

در سال ۱۳۴۳ شرایط اجتماعی و فشارهای مردمی و یاران امام(ره) و روحانیت و طلاب و مدرسین حوزه علمیه قم سبب شد تا عناصر رژیم پهلوی حضرت امام خمینی(ره) را پس از ۱۰ ماه زندان و حصر در تهران آزاد کنند و چنان تصور می‌کردند که امام راحل پس از آزادی از زندان و حصر، نهضت و حرکت اسلام‌خواهانه را ادامه نخواهند داد.

هر روز که می‌گذشت بر شدت مبارزات حضرت امام خمینی(ره) با رژیم فاسد طاغوت افزوده می‌شد تا در مهرماه ۱۳۴۳ که مصونیت مستشاران نظامی آمریکا از تصویب مجلس گذشت و حضرت امام آن سخنرانی معروف را بر ضد آن قانون در روز تولد حضرت زهرا(س) که برابر با چهارم آبان ۱۳۴۳ بود، فرمودند و تنظیم‌کننده لایحه و تصویب‌کنندگان و توشیح‌کننده و اجراکنندگان را خائن به اسلام و کشور دانستند و شدیدترین حملات را به رژیم شاه و آمریکا به‌ویژه به رئیس‌جمهور آمریکا داشتند.

فرازهایی از سخنرانی ایشان چنین بود: «دولت با کمال وقاحت از این امر ننگین طرفداری کرد، ملت ایران را از سگ‌های آمریکایی پست‌تر کردند. اگر چنان‌چه کسی یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد، بازخواست از او می‌کنند؛‌ اگر شاه ایران یک سگ آمریکایی را زیر بگیرد بازخواست می‌کنند و اگر چنان‌چه یک آشپز آمریکایی شاه ایران را زیر بگیرد، مرجع ایران را زیر بگیرد، بزرگ‌ترین مقام ایران را زیر بگیرد، هیچ‌کس حق تعرض ندارد».

امام خمینی(ره) دستور دادند این سخنرانی به‌صورت اعلامیه توسط مؤتلفه اسلامی و به‌صورت گسترده پخش شود.

شرایط سیاسی و اجتماعی در سال ۱۳۴۳ به‌گونه‌ای بود که شاه هیچ راه گریزی جز تبعید امام خمینی(ره) با هدف حفظ رژیم و استمرار سلطه آمریکا در کشور نمی‌یافت؛ لذا در ۱۳ آبان همان سال دستور تبعید امام(ره) به ترکیه با یک هواپیمای نظامی را صادر کرد.

شاه خیال می‌کرد با تبعید امام(ره) به ترکیه صدای مخالفان تصویب کاپیتولاسیون و مخالفان حکومتش در نطفه کور خواهد شد، اما این سرآغاز هجرتی بود که ۱۴ سال بعد پیروزی انقلاب اسلامی را رقم زد.

حادثه دوم؛ کشتار دانش‌آموزان

درحالی‌که انقلاب اسلامی مردم ایران به رهبری امام خمینی(ره) به روزهای سرنوشت‌سازی نزدیک می‌شد، تمام اقشار مردم سعی در ایفای نقش تاریخی خود و عمل به تکلیف الهی داشتند.

در این میان دانش‌آموزان شور و حال دیگری داشتند. صبح روز ۱۳ آبان ۱۳۵۷، دانش‌آموزان درحالی‌که مدارس را تعطیل کرده بودند، به سمت دانشگاه تهران حرکت کردند تا صدای اعتراض خود را به گوش شاه و حامیانش برسانند. این جوانان گروه گروه، داخل دانشگاه شدند و به‌همراه دانشجویان و گروه‌های دیگری از مردم در دانشگاه اجتماع کردند.

ساعت ۱۱ صبح همان روز، مأموران چند گلوله گاز اشک‌آور در میان جمعیت معترض شلیک کردند، اما اجتماع‌کنندگان درحالی‌که به‌سختی نفس می‌کشیدند، صدای خود را رساتر کرده و با سر دادن شعارهای «مرگ بر شاه» لرزه بر اندام مأموران مسلح شاه انداختند. در این هنگام تیراندازی آغاز شد و ۵۶ جوان و نوجوان بی‌گناه به شهادت رسیدند و صدها نفر دیگر مجروح شدند، اما دانش‌آموزان دست از شعار بر نمی‌داشتند.

امام خمینی(ره) وقتی از جنایت مزدوران شاه باخبر شدند در پیامی فرمودند: «عزیزان من صبور باشید، که پیروزی نهایی نزدیک است و خدا با صابران است. ایران امروز جایگاه آزادگان است. من از این راه دور، چشم امید به شما دوخته‌ام. صدای آزادی‌خواهی و استقلال‌طلبی شما را به گوش جهانیان می‌رسانم».

شهید محمدعلی رجایی که به‌تازگی از زندان آزاد شده بود، با تأسیس انجمن اسلامی معلمان نقش مهمی در ساماندهی اعراض معلمان، دانش‌آموزان و دانشجویان ایفا کرد؛ بنابراین به خاطر گرامیداشت یاد و خاطره شهیدان دانش‌آموز، این روز در تاریخ انقلاب اسلامی به نام روز دانش‌آموز نام‌گذاری شده است.

حادثه سوم؛ تسخیر لانه جاسوسی

در ابتدای انقلاب و زمان حکومت دولت موقت با هدف وادار کردن آمریکا به استرداد شاه و اموال ملت ایران، دانشجویان تصمیم به اشغال سفارت آمریکا گرفتند.

دانشجویان از دانشگاه‌های تهران، پلی‌تکنیک، صنعتی شریف، شهید بهشتی و ... گرد هم آمدند و طی یک راهپیمایی تا سفارت آمریکا از دیوارهای سفارت بالا رفته و علی‌رغم مقاومت محافظان و آمریکایی‌ها، سفارت را به‌تصرف کامل درآوردند.

در هنگام تسخیر سفارت، آمریکایی‌ها به سرعت مشغول نابود کردن بسیاری از اسناد دخالت‌ها و تجاوزات و غارت‌های خود شدند، ولی پس از تسخیر سفارت به‌سرعت از نابودی باقی‌مانده اسناد جلوگیری شد و بعدها اسنادی که از لانه جاسوسی آمریکا به دست آمده بود چاپ شده و در اختیار همگان قرار گرفت.

به محض انتشار این خبر، مردم بسیاری با خشم و انزجار مقابل لانه جاسوسی تجمع کرده و از حرکت دانشجویان حمایت کردند. امام خمینی‌(ره) نیز در پیامی این حرکت را انقلاب دوم و بزرگ‌تر از انقلاب اول نامیدند.

این حرکت دانشجویان معترض، خشم آمریکایی‌ها را برانگیخت و آنها که ناتوان از درک ملتی استقلال‌طلب و آزادی‌خواه بودند، دست به اقداماتی بر ضد جمهوری اسلامی ایران زدند؛ از آن جمله فشار آوردن به مجامع بین‌المللی مانند سازمان ملل، سازمان کنفرانس اسلامی، شورای امنیت و ...، ایجاد جو منفی تبلیغاتی علیه دانشجویان مسلمان و برخی اقدامات دیگر از جمله آنهاست.

اما پس از بی‌ثمر ماندن، آن‌ها به اقدامات جدی‌تری روی آوردند؛ از جمله قطع کامل روابط سیاسی در ۲۰ مهر ۱۳۵۹، حمله نظامی به ایران و تجاوز به خاک کشورمان که به شکست مفتضحانه آن‌ها در صحرای طبس انجامید و نیز محاصره اقتصادی و بلوکه کردن دارای‌ها و اموال ایران و... که هیچ‌کدام تاکنون در عزم ملت ایران برای مقابله با ظلم و بی‌عدالتی جهانی و منشأ اصلی آن در جهان یعنی استکبار جهانی و آمریکا خللی وارد نکرده است.

آثار استکبار
استکبار، صفتی است که در مقام عمل، به مسیری تبدیل می شود که مستکبران آن را می پیمایند. پذیرش و پیمودن این مفهوم، همراه خود آثار و نتایجی دارد که در رهنمودهای بزرگان جامعه مدنظر بوده است. از دیدگاه امام خمینی رحمه الله می توان آثار استکبار را این گونه برشمرد: محرومیت از تمدن، تبعیض و بی عدالتی، وابستگی اقتصادی، ایجاد تفرقه، پایمال شدن حق مظلومان، استعمار فکری و فرهنگی، دگرگون شدن شخصیت فکری ملت ها و در یک کلام، به وجود آمدن وابستگی کشور در تمامی زمینه ها به مستکبران عالم. این نتایجی است که معمولاً از طرف قدرت طلبان و برتری جویان پدیدار می شود. این گروه، تهذیب نفس نمی کنند و دچار خودخواهی و مقام پرستی هستند. به همین دلیل، از مقام آدمی، به موجودی با اخلاق حیوانی تبدیل می شوند.

درس های سیزده آبان
سیزدهم آبان به همه ی مستضعفان آموخت که می توانند چپاول گران را به زباله دان تاریخ بسپارند. سیزده آبان به مسلمانان آموخت که در معبد انسانیت، آزادنه و آگاهانه در برابر والایی های ارجمند مکتب توحید، به نماز بایستند، تنها در برابر «اللّه » به کرنش و سجود بنشینند و جز او، همه را طرد کنند. واقعه ی سیزده آبان به دل های مؤمنان قوت بخشید و غروری مقدس و حماسه آفرین را در آنان زنده کرد. پرتوی تابناک از انوار الهی بر آنان تابانید و درس هایی بزرگ از شهادت و رشادت و دلیری به آنان آموخت. در سیزدهم آبان، مردم سرافراز ایران به همه ی مستضعفان جهان نشان داد که دیوار ستم، شکستنی است.

 مناسبت های مربوط به ۱۳ آبان که به لحاظ تحول سیاسی و انقلابی حائز اهمیت بیشتری هستند عبارتند از:

 ۱۳آبان ۱۳۴۳ و تبعید حضرت امام (ره) به ترکیه:  در پی قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و اعلام مخالفت و افشاگری امام خمینی (ره)  در باره لایحه استعماری – آمریکایی کاپیتولاسیون در ۴ آبان ۴۳ ، رژیم آمریکایی شاه امام را شبانه در۱۳ آبان دستگیر و  به ترکیه و سپس عراق تبعید کرد. این تبعید سرآغاز مرحله جدیدی از مبارزات امام و نهضت روحانیت علیه استبداد و استعمار شد و تا پیروزی انقلاب در بهمن ۵۷ ادامه یافت.

 ۱۳ آبان ۱۳۵۷ و شهادت دانش آموزان: از جمله اقشاری که در اوج  مبارزات ملت ایران به رهبری امام علیه رژیم فاسد پهلوی شرکت می کردند، دانش آموزان مدارس بودند. در این مبارزات دژخیمان نظام طاغوت در ۱۳ آبان ۱۳۵۷ دانش آموزان تهرانی را  به شهادت رساند. شهادت بیش از ۵۶ نفر از حدود هفت هزار دانشآموز و دانشجویی که در زمین چمن  دانشگاه تهران در زمان اوجگیری انقلاب اسلامی و حمایت از انقلاب جمع شده بودند، ضمن گسترش ابعاد مبارزات و تقویت حضور هر چه بیشتر جوانان در نهضت ضد استبدادی و ضد استعماری، زمینه پیروزی انقلاب را بیش از گذشته فراهم کرد.

 ۱۳آبان ۱۳۵۸ و تسخیر لانه جاسوسی آمریکا: در سومین مناسبت و ۹ ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، این بار نوبت دانشجویان پیرو خط امام بود که در تهران با تسخیر سفارت آمریکا که به لانه جاسوسی این کشور و محل طراحی آمریکایی ها و گروه های لیبرال علیه انقلاب تبدیل شده بود،  طعم شکست دیگری را به آنها بچشانند و مرحله نوینی از مبارزات ضد استکباری را در تاریخ انقلاب رقم زنند و مدال «انقلاب بزرگ تر از انقلاب اول» را از امام خمینی(ره) دریافت نمایند.  تسخیر سفارت آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸، ضمن شکست پرستیژ ابرقدرتی آمریکا و پاک سازی آخرین وابستگان به آمریکا و قطع نفوذ و ارتباط آمریکایی ها در ایران، عملا به ماهیت مستقل و انقلابی نهضت اسلامی در ایران تبلور عینی بخشید و با به حاشیه رانده شدن گروههای لیبرال و چپگرا در اداره امور کشور و ظهور نسل جدید نخبگان اجرایی و انقلابی در ایران، نظام جمهوری اسلامی ایران، ساختار و قوام اصیل و واقعی خود را به دست آورد.

 ۱۳ آبان ۱۳۶۵ و ماجرای ایران گیت: در روز ۱۳ آبان علاوه بر وقایع یاد شده واقعه مهم دیگری نیز روی داده که در سایه سه رویداد مذکور مغفول مانده است و آن افشای ماجرای سفر مک فارلین به تهران در روز ۱۳ آبان ۱۳۶۵ است. با افشای سفر محرمانه و غیرقانونی «رابرت مک فارلین» مشاور رونالد ریگان رییس جمهور وقت آمریکا به تهران، بحران سیاسی بزرگی در آن کشور ایجاد شد که بسیاری از اعضای هیات حاکمه آمریکا را رسوا ساخت به گونه ای که محافل آمریکایی این رسوایی را با رسوایی حاصل از تقلبهای ریچارد نیکسون رییس جمهور اسبق آمریکا در ماجرای موسوم به «واترگیت» مقایسه کرده و به همین دلیل از آن به عنوان «ایران گیت» نام بردند.
با لحاظ رویدادهای فوق در روز ۱۳ آبان، که فصل مشترک همه آنها در ارتباط با مبارزه با استکبار و عوامل آن است، این روز به عنوان روز «ملی مبارزه با استکبار» نامگذاری شد.

 ۱۳ آبان ۱۳۸۸ و خنثی سازی تلاش جریان فتنه برای مصادره ایام و ارزشهای انقلابی: جریان فتنه سبز با صدور بیانیه ای قصد داشت با سوء استفاده از حضور مردم در بزرگداشت این روز در سال ۱۳۸۸،  این مناسبت انقلابی را به نفع خود مصادره نمایدکه با هوشیاری مردم خنثی شد. حضور خودجوش مردم از سر غیرت دینی در پاسخ به منحرفین و نادمین از انقلاب در خیابان ها و محل های اعلام شده برای تجمع ساختارشکنانه علیه انقلاب از سوی سران و طرفداران فتنه، چنان با شکوه و با عظمت بود که ارزش ثبت ۱۳آبان۱۳۸۸ در ردیف دیگر مناسبت های این روز را دارد.