به نقل از روابط عمومی معاونت غذا و دارو اراک،آلودگی هوا به‌واسطه هزاران هزار مولکول شیمیایی بروز می‌کند که در درون خود دچار واکنش شده و کیفیت هوایی که تنفس می‌کنیم را تغییر می‌دهند. این مولکول‌های شیمیایی را آلاینده‌ها نامیده‌اند. سازمان جهانی بهداشت در سال 2018 اعلام کرد که سالانه 7 میلیون نفر در سرتاسر جهان جان خود را به خاطر آلودگی هوا از دست می‌دهند.
متأسفانه آلاینده‌های اولیه (دود ناشی از کارخانجات، ماشین‌ها و هواپیما) و آلاینده‌های ثانویه (ازون) عامل آلودگی هوا هستند. البته تصور نکنید که این آلاینده‌ها از مریخ آمده‌اند و یا حیوانات و موجودات دیگر باعث به وجود آمدنشان شده‌اند. انسان با اعمال و فعالیت‌های خود در زمینه صنعت، کشاورزی، حمل‌ونقل و استفاده از لوازم گرمایشی باعث آلودگی هوا شده و در پی آن سلامتی خود و دیگر موجودات را به خطر انداخته است. در هر صورت آلودگی هوا خطری برای سلامتی همه ماست که باید نسبت به آن هشیار باشیم. در ادامه بیشتر در خصوص این وضعیت صحبت می‌کنیم.

آلودگی هوا علاوه بر افزایش خطر انفارکتوس میوکارد و سکته مغزی خطر بروز آنژین صدری را نیز بالا می‌برد. این وضعیت نابسامان در هوا را از جمله عوامل مشکلات مربوط به تولیدمثل مانند کاهش باروری در آقایان و افزایش مرگ و میر داخل رحمی یا تولد نوزادان نارس می‌دانند

ریزگرد چیست؟

ریزگردها یا ذرات معلق که در زبان انگلیسی Particulate Matter و به اختصار PM گفته می‌شود ترکیبات آلوده‌کننده هوا بوده و همان‌طور که از اسمشان پیداست به صورت ذرات بسیار ریز در هوا معلق هستند. این ذرات جامد کوچک برحسب اندازه تقسیم‌بندی می‌شود که شامل PM10 و PM2.5 می‌باشند که اندازه گروه اول کمتر از 10 میکرون و گروه دوم کمتر از 2.5 میکرون است. یعنی چیزی حدود 100 برابر کوچک‌تر از قطر موی من و شما. اندازه ریز این ذرات و به‌ویژه PM2.5 به آن‌ها اجازه می‌دهد که از آلوئول‌ها یا همان کیسه‌های نازک ریه عبور کرده و همچنین وارد جریان خون شوند. این ذرات معلق معمولاً از سوزاندن سوخت‌هایی مانند چوب، نفت، زغال‌سنگ، گاز و همچنین فعالیت موتورهای دیزلی، کارخانجات و نیروگاه‌ها و غیره ایجاد می‌شوند و از طریق خون به تمام اعضای بدن می‌رسند. این ذرات ریز خطر ابتلا به بیماری‌های کرونری به‌ویژه از طریق ضخیم شدن جداره عروق را فراهم می‌کنند. در سطح دستگاه تنفسی نیز باعث بروز واکنش‌های التهابی می‌شوند که خطر ابتلا یا تشدید واکنش‌های آلرژیک و آسم را بالا می‌برند.
 

عامل آلودگی هوا چیست؟

همان‌طور که گفته شد آلودگی هوا از فعالیت‌های بشر در زمینه صنعت، کشاورزی، حمل و نقل (ماشین‌ها، کامیون‌ها، هواپیماها و غیره) و همچنین به‌واسطه وسایل گرمایشی ایجاد می‌شود.
 

آیا آلودگی هوا صرفاً در شهرهای بزرگ وجود دارد؟

به گفته متخصصان فرانسوی، آلودگی هوا در تمام کشورها حتی شهرهای کوچک و مناطق روستایی را نیز درگیر می‌کند. اما واقعیت این است که شهرهای بزرگ بیشترین مواجهه را با آلودگی هوا داشته و میزان آلاینده‌ها در این مناطق بسیار چشمگیر و بالا است.
 

چه کسانی بیشتر در معرض خطرات آلودگی هوا قرار دارند؟

سالمندان و کودکان زیر 12 سال بیشتر در معرض خطرات آلودگی هوا قرار دارند. چون بدن آن‌ها آسیب‌پذیرتر است. علاوه براین دو گروه، افرادی که از آلرژی رنج می‌برند، بیماران قلبی و ریوی و سیگاری‌ها نیز بیشترین آسیب را از آلودگی هوا متحمل می‌شوند. زمانی که هوا آلوده و ناسالم می‌شوند به این افراد توصیه می‌شود که از منزل خارج نشوند. افرادی که در شهرهای بزرگ با تردد پرشمار اتومبیل‌ها و همچنین کارخانجات فراوان زندگی می‌کنند نیز در معرض خطر آلودگی هوا قرار دارند.

آلودگی هوا چه تأثیراتی در سلامتی ما دارد؟

آلودگی هوا را قاتل نامرئی می‌نامند. چون هر روز به تعداد بیماران افزوده می‌شود بدون اینکه خودشان بدانند بیماری‌شان ناشی از هوایی است که تنفس می‌کنند. آلودگی هوا اثرات مخربی روی سلامتی انسان دارد که در کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت خود را بروز می‌دهند.

تأثیر هوای آلوده بر دستگاه تنفسی
آلودگی هوا در کوتاه‌مدت حتی در شرایطی که میزان تماس با آن کم باشد نیز باعث ایجاد خارش و سوزش در بینی و گلو می‌شود؛ اما از آنجایی که ذرات معلق تا کیسه‌های هوایی ریه نفوذ می‌کنند می‌توانند باعث تشدید بیماری‌های مزمنی مانند آسم یا برونشیت شوند. این خطر به‌ویژه در کودکان هشداردهنده است چون ریه‌هایشان در حال رشد و تکامل بوده و بیشتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. علاوه براین، قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا در طولانی‌مدت باعث بروز سرطان ریه می‌شود به‌ویژه اینکه فرد در معرض عوامل دیگری مانند مصرف دخانیات نیز باشد.

تأثیر آلودگی هوا بر سلامت قلب و عروق
اکثر مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا به بیماری‌های قلبی مربوط می‌شود. آلودگی هوا با تشدید پدیده التهاب سلول‌ها باعث تحریک انعقاد خون می‌شود که خود عاملی برای ایجاد لخته‌های خونی و ترومبوز است. زمانی که آلودگی هوا به مرز هشدار می‌رسد آمار سکته‌های قلبی و مغزی نیز به شدت رو به افزایش می‌گذارد. به گفته سازمان جهانی بهداشت، یک‌سوم مرگ‌های ناشی از سکته مغزی به آلودگی هوا مربوط می‌شود. آلودگی هوا در طولانی‌مدت باعث بروز بیماری عروق کرونری و آریتمی می‌شود. این مشکلات قلبی نیز پتانسیل آن را دارند که با گذشت زمان جان فرد بیمار را به خطر بیندازند و مرگبار شوند.

تأثیر آلودگی هوا روی جنین
نتایج بررسی‌هایی که روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شده است نشان می‌دهند ذرات ریزی که قادر هستند از سد جفت عبور کنند باعث بروز اثرات مخرب و ویرانگری روی جنین می‌شوند. خانم‌هایی که در دوران بارداری بیشتر در معرض هوای آلوده قرار دارند با خطراتی مانند تأخیر در رشد جنین، زایمان زودرس یا تولد نوزادی کم وزن مواجه هستند. متأسفانه این کودکان نیز بعد از تولد بیشتر در معرض ابتلا به بیماری‌های تنفسی قرار می‌گیرند.

زمانی که آلودگی هوا به مرز هشدار می‌رسد آمار سکته‌های قلبی و مغزی نیز به شدت رو به افزایش می‌گذارد. به گفته سازمان جهانی بهداشت، یک‌سوم مرگ‌های ناشی از سکته مغزی به آلودگی هوا مربوط می‌شود

آلودگی هوا و تأثیر آن روی سلامت مغز
ارتباط بین آلودگی هوا و بیماری‌های دژنراتیو عصبی مانند زوال عقل، بیماری پارکینسون و آلزایمر اخیراً موضوع مطالعات محققان قرار گرفته و متخصصان در خصوص آن به بررسی‌های بیشتر روی آورده‌اند. ذرات ریز معلق در هوا که توسط عصب بویایی به دام انداخته می‌شوند راه خود را تا مغز باز می‌کنند و باعث بروز التهاب‌های عصبی می‌شوند. نتایج پژوهشی که در سال 2017 در انتاریوی کانادا انجام شده نشان می‌دهد خطر ابتلا به زوال مغز در افرادی که در فاصله کمتر از 50 متری اتوبان زندگی می‌کنند به میزان 7 درصد بیشتر است. البته تاکنون مطالعات بیشتری برای اثبات دقیق این مسئله یافت نشده است. اما شرط عقل این است که همه افراد تماس خود را با ذرات ریز معلق در هوا کاهش دهند. به عنوان مثال در توکیو، با در پیش گرفتن تمهیداتی برای مقابله با استفاده از سوخت‌های فسیلی که از سال 1999 در پیش گرفته شده است، مرگ و میر ناشی از بیماری‌های تنفسی به میزان 22 درصد کاهش پیدا کرده است.

آلودگی هوا و تأثیر آن روی پوست
آلودگی هوا باعث ایجاد آکنه و آلرژی می‌شود چون ترشح چربی طبیعی پوست را تحریک می‌کند. اگر می‌بینید که در شهرهای کوچک و روستاها مردم پوست‌های با طراوت، شفاف و سالم‌تری دارند باید بدانید که از هوای سالم‌تری برخوردار هستند چون آلودگی هوا پوست را دچار پیری زودهنگام می‌کند. بدون شک افرادی که در شهرهای بزرگ و در معرض آلودگی هوا زندگی می‌کنند راه چندانی برای دور ماندن مطلق از آلودگی ندارند بنابراین باید بیشتر مراقبت پوستشان باشند. برای این کار لازم است که پوستتان را روزانه دو بار تمیز کنید. بهتر است استفاده از لوازم آرایشی محدودتر کرده و پوست را با محصولات ملایم و مناسب نوع پوستتان تمیز و هرازگاهی لایه‌برداری کنید. یادتان باشد که استفاده از مرطوب‌کننده و همچنین ضدآفتاب‌های مناسب می‌توانند کار را برای عملکرد ذرات ریز اندکی سخت‌تر کنند. بنابراین از مرطوب کننده‌ها و کرم ضدآفتابتان غافل نشوید.

سایر بیماری‌های حاد و مزمن مربوط به آلودگی هوا
باید بدانید که تأثیر آلودگی هوا در انسان به عوامل متعددی از جمله شدت آلودگی، سن، منطقه زندگی و غیره بستگی دارد. سرفه، رینیت و همچنین برونشیت در بین کودکان از جمله بیماری‌های تنفسی هستند که در نتیجه قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا بروز داده و یا تشدید می‌شوند. آلودگی هوا علاوه بر افزایش خطر انفارکتوس میوکارد و سکته مغزی خطر بروز آنژین صدری را نیز بالا می‌برد. این وضعیت نابسامان در هوا را از جمله عوامل مشکلات مربوط به تولیدمثل مانند کاهش باروری در آقایان و افزایش مرگ و میر داخل رحمی یا تولد نوزادان نارس می‌دانند.

در زمان اوج آلودگی هوا چه باید کرد؟

پیک آلودگی هوا زمانی بروز می‌کند که میزان ذرات ریز PM10، ازن، اکسید ازت و دی‌اکسید گوگرد از حد مجاز بالاتر رفته باشد. در این صورت است که مسئولان بهداشت و سلامت هر کشور از افراد حساس و آسیب‌پذیر از جمله افراد بالای 65 سال، خانم‌های باردار، نوزادان و کودکان و همچنین افرادی که از بیماری‌های قلبی و تنفسی رنج می‌برند درخواست می‌کنند تا فعالیت‌های فیزیکی خود را محدود کرده و در منزل بمانند. گاهی شاخص آلودگی به قدری بالا می‌رود که هوا برای تمام افراد جامعه ناسالم و خطرناک می‌شود. در این صورت است که سلامت شهروندان با خطرات جدی مواجه می‌شود و مسئولان بهداشت و سلامت جامعه باید به فکر باشند.
اما بدانید که مقابله با آلودگی هوا یک کار دسته‌جمعی است و شما به عنوان شهروند نیز باید مواردی را رعایت کنید:
به عنوان مثال به جای استفاده از ماشین شخصی خود تا حد امکان به صورت پیاده و یا با دوچرخه تردد کنید.
داخل ماشین از استفاده زیاد وسایل تهویه هوا بپرهیزید و در توقف‌های طولانی در ترافیک و غیره اتومبیل خود را خاموش کنید.
بدانید که داخل منازل ما نیز بیش از 30 نوع آلاینده شیمیایی وجود دارد. زمانی که در منزل هستید مصرف انرژی خود را تا حد امکان کاهش دهید.
حتماً به طور مرتب فیلتر کولر و تهویه هوا و همچنین تأسیسات گرمایشی را بررسی کنید.
به طور مرتب و روزانه هوای داخل منزل را عوض کنید. به این ترتیب که روزانه و ترجیحاً صبح زود و یا آخر شب حداقل 15 دقیقه پنجره‌ها را باز کنید چون در این ساعات هوای بیرون کمابیش آلودگی کمتری دارد.
استفاده از شوینده‌ها و ضدعفونی‌کننده‌های قوی را تا حد امکان محدود کنید و به جای آن‌ها از محصولات طبیعی مانند لیموترش و سرکه یا جوش‌شیرین استفاده کنید.
از آفت‌کش مانند پشه‌کش و سوسک کش و غیره، شمع‌های معطر، خوشبوکننده‌ها و غیره استفاده نکنید.
مهم‌تر اینکه داخل منزل سیگار نکشید.

برای تصفیه هوای داخل منزل از گل و گیاه خانگی استفاده کنید. چون گیاهانی وجود دارند که سموم موجود در هوا را جذب می‌کنند.
زمانی که می‌خواهید از منزل خارج شوید ماسک بزنید و به طور مرتب دست‌هایتان را بشویید.
آب نمک غرغره کنید تا گلویتان تمیز بماند.
به طور روزانه ورزش‌هایی مانند یوگا انجام دهید تا ریه‌هایتان تقویت شوند.
در زمان‌های اوج آلودگی به تغذیه‌تان اهمیت بیشتری بدهید. بدانید مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها مانند میوه‌ها و سبزیجات به تقویت بدن و مقابله با ترکیبات شیمیایی و رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. توصیه می‌شود از مصرف محصولات لبنی بخصوص شیر و همچنین میوه‌ها و سبزیجاتی مانند لیموترش و انواع کلم‌ها غافل نشوید. حتماً آب بیشتری بنوشید و آبمیوه‌های خانگی را در اولویت قرار دهید.