به نقل از روابط عمومی معاونت غذا و دارو اراک، خلط‌آورها باعث افزایش حجم و کاهش ویسکوزیته (چسبندگی) ترشحات دستگاه تنفسی می‌شوند. بدین ترتیب سرفه کردن این ترشحات آسان‌تر می‌شود. به طور کلی اکسپکتورانت‌ها در داروخانه‌ها بدون نیاز به نسخه‌ی پزشک (OTC) به فروش می‌رسند و به صورت شربت و قرص وجود دارند. اکسپکتورانت‌ها در دسته‌ی داروهای فعال کننده‌ی مخاط (mucoactive) قرار می‌گیرند، یعنی داروهایی که موکوس‌ها را از راه‌های هوایی پاکسازی می‌کنند.

موارد مصرف اکسپکتورانت‌ها

اکسپکتورانت‌ها معمولا برای کنترل علائم عفونت‌های حاد (کوتاه‌مدت) مجاری تنفسی به کار می‌روند، مانند سرماخوردگی معمولی، ذات‌الریه، آلرژی و یا برونشیت. این عفونت‌ها می‌توانند موجب تجمع خلط در گلو و یا ریه‌ها شوند. اغلب سخت است که این ترشحات غلیظ با سرفه خارج شوند و ممکن است فرد به دلیل تجمع این موکوس غلیظ و چسبناک به سرفه‌های سختی بیفتد و دچار احساس ناراحتی در سینه شود.
اکسپکتورانت‌ها برای رقیق و شُل کردن ترشحات تنفسی و مخاط ریه ساخته شده‌اند تا شما بتوانید موکوس اضافی را راحت‌تر با سرفه دفع کنید. این داروها با نرم و روان کردن مسیرهای عبور هوا اثر خود را می‌گذارند.
وقتی سرفه می‌کنید و با آن خلط دفع می‌کنید، از احساس ناراحتی ناشی از گرفتگی سینه‌تان کاسته می‌شود. سرفه کردن و بالا آوردن مواد آلوده (مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها) می‌تواند احتمال عفونت را نیز کاهش دهد.
لازم است بدانید اکسپکتورانت‌ها می‌توانند احساس راحت‌تری به شما بدهند؛ اما علت اصلی گرفتگی سینه را درمان نمی‌کنند. شاید لازم باشد درمان دیگری را نیز در پیش بگیرید؛ مثلا آنتی‌بیوتیک‌ها یا استروئیدها، تا بیماری‌تان درمان شده و احساس گرفتگی‌تان برطرف شود.
همان‌طور که گفتیم اکسپکتورانت‌ها قرار نیست جلوی سرفه‌هایتان را بگیرند و این مسئله‌ی مهمی است زیرا سرفه‌‌های خلط‌دار نباید سرکوب شوند، چون شیوه‌ی بدن برای بیرون راندن موکوس اضافی‌، ذرات خارجی و یا میکروارگانیسم‌ها از راه‌های هوایی‌اند.
در داروهای اکسپکتورانت از پتاسیم یُدید برای افزایش محتوای آب ترشحات استفاده می‌شود تا تنفس را در افرادی که به عوارضی مانند آسم و برونشیت مزمن و یا آمفیزم دچارند بهتر کند.

کاربردهای خارج از برچسب (off-label) اکسپکتورانت‌ها

بعضی اوقات پزشکان از دارویی برای درمان علائمی که کاربرد اصلی آن دارو نیست استفاده می‌کنند که به آن کاربرد آف–لیبل می‌گویند. از اکسپکتورانت‌ها گاهی برای کنترل احتقان مرتبط با عوارض مزمن ریوی مانند بیماری مزمن انسدادی ریه یا آمفیزم استفاده می‌شود؛ اما اگر شما دچار یک عارضه تنفسی مزمن هستید فقط و فقط با تجویز پزشک می‌توانید از اکسپکتورانت استفاده کنید.
یا مثلا گایافنزین را برای کنترل فیبرومیالژیا موثر می‌دانند اما به طور رسمی و پذیرفته شده، درمانی برای این عارضه محسوب نمی‌شود و هنوز هم معلوم نیست چرا ممکن است در این مورد مفید باشد.
 

شربت اکسپکتورانت را چگونه مصرف کنیم؟

این دارو را با غذا یا بدون غذا، طبق توصیه پزشک می‌توانید مصرف کنید که معمولا هر ۴ ساعت یک بار است، اما در برخی افراد اگر با معده خالی مصرف شود می‌تواند ناراحتی معده ایجاد کند.
اگر خودتان و بدون نسخه‌ی پزشک اکسپکتورانت مصرف می‌کنید، طبق دستورالعمل قید شده در بسته‌ی دارو عمل نمایید.
گایافنزین ممکن است طعم تلخی داشته باشد. اکسپکتورانت‌های قرصی را نصف نکنید، مگر اینکه خط وسط داشته باشند و پزشک چنین دستوری داده باشد. قرص را بدون جویدن یا خرد کردن ببلعید.
اگر از شربت اکسپکتورانت استفاده می‌کنید، حتما به دوز مصرف دقت کنید و از از پیمانه‌ی خود دارو استفاده نمایید.

اکسپکتورانت‌ها قرار نیست جلوی سرفه‌هایتان را بگیرند و این مسئله‌ی مهمی است زیرا سرفه‌‌های خلط‌دار نباید سرکوب شوند، چون شیوه‌ی بدن برای بیرون راندن موکوس اضافی‌، ذرات خارجی و یا میکروارگانیسم‌ها از راه‌های هوایی‌اند

عوارض جانبی داروهای اکسپکتورانت

اگر بین ۱۸ تا ۶۰ سال هستید و داروی دیگری مصرف نمی‌کنید یا دچار عارضه‌ی دیگری نیستید، ممکن است به عوارض جانبی زیر دچار شوید:
. تهوع و استفراغ، شایع‌ترین عوارض جانبی هستند، یبوست، سرگیجه، سردرد، خواب آلودگی و به ندرت کهیر گزارش شده است. عوارض جانبی مصرف اکسپکتورانت‌ها به طور کلی در دوزهای پایین خفیف هستند.
. برای بچه‌های زیر ۴ سال از اکسپکتورانت استفاده نکنید.
. در مورد اینکه آیا اکسپکتورانت‌‌ها وارد شیر مادر می‌شوند یا نه، هنوز مطالعات دقیقی انجام نشده است؛ اما در مورد خانم‌‌های باردار و مادران شیرده بهتر است با احتیاط و تجویز پزشک و فقط در صورتی مصرف شود که مزایای آن بیشتر از معایبش است.
نکته: به طور کلی افراد سالمند و کودکان، کسانی که بیماری‌های خاصی دارند (مانند مشکلات کبدی یا کلیوی، بیماری قلبی، دیابت، تشنج) یا افرادی که داروهای دیگری نیز مصرف می‌کنند، بیشتر ممکن است طیف گسترده‌تری از عوارض ناشی از مصرف اکسپکتورانت‌ها را تجربه کنند.
 

اثرگذاری داروهای اکسپکتورانت

. برخی از اثرات اکسپکتورانت‌ها باید در عرض ۳۰ دقیقه مصرف خوراکی آن مشاهده شوند؛ اما شاید لازم باشد دو روز از مصرف منظم این داروها بگذرد تا اثرات کامل آن دیده شود.
. اثر شربت‌ اکسپکتورانت تقریبا ۴ تا ۶ ساعت در بدن می‌ماند و اثرات قرص آن تا ۱۲ ساعت تداوم دارد.

منبع : تبیان