۱.   بیمار حق دارد بعد از دریافت دارو از داروساز در داروخانه اطلاعات مورد نیاز درباره درمان دارویی خود (از جمله مقدار و نحوه صحیح مصرف دارو) را سؤال نماید و داروساز موظف است تا تفهیم کامل بیمار به تمامی سؤالات دارویی وی پاسخ گوید. اطلاعات داده شده باید بدون اصطلاحات تخصصی و کاملاً واضح باشد به طوری که بیمار قانع و به طور کامل توجیه شود. علاوه بر آن داروساز موظف است مقدار و نحوه مصرف دارو را مطابق دستورالعمل شماره 739 مورخ 5/2/80 (شرح این دستورالعمل در ادامه آمده است) مکتوب کند.

۲. بیمار حق دارد که حرمت و شأن او در داروخانه حفظ شده و به نیازهای دارویی او به موقع و کامل توجه شود.

۳.داروساز مجاز است با توجه به سطح آگاهی بیمار و در صورتی که از گروه پزشکی باشد، اطلاعات اضافی ارایه نماید.

۴.بیمار حق دارد در رابطه با حفظ اسرار بیماری و وضعیت سلامت خود به داروساز اعتماد کامل داشته باشد و داروساز می‌باید در روابط کاری خود چنین اطمینانی را برای بیماران فراهم نماید.

۵.بیمار حق دارد در مورد داروهایی که پزشک برای او تجویز می‌کند از داروساز در داروخانه راهنمایی و مشاوره بخواهد.

۶.بیمار حق دارد به پاسخ‌های داروساز در رفع نیازهای دارویی خود اطمینان کند و داروساز مسئول گفته‌ها و توصیه‌های خود می‌باشد.

۷. بیمار حق دارد از داروساز خود درباره منافع و مضرات و هزینه‌های دارویی خود اطلاعات بخواهد و داروساز باید بیمار را راهنمایی کند.

۸. داروساز باید در مورد تداخل داروهای تجویز شده در نسخه با غذا، داروهای دیگر و پاسخ‌های آزمایشگاهی بیمار را راهنمایی کند.

۹. بیمار حق دارد که بداند چطور متوجه شود داروهای مصرفی‌اش اثرکرده و علامت پیشرفت درمان چیست.

۱۰. بیمار حق دارد که بداند در صورت فراموش کردن یک دوز دارو چه باید کرد.

۱۱.داروساز باید توصیه‌های مصرف دارو در حالت بارداری یا شیردهی را در صورت لزوم به بیمار اعلام نماید.

۱۲.داروساز باید در صورت مصرف همزمان باداروهای بدون نسخه (OTC) مانند داروهای ضد بارداری خوراکی و ... در صورت لزوم بیمار راراهنمایی کند.

۱۳.داروساز باید در صورتی که بیمار دارای بیماری زمینه‌ای نیز هست، نحوه مصرف داروهای موجود در نسخه رابه بیمارتوصیه نماید.

۱۴.صحت دوزاژ تجویزی با توجه به سن و وزن بیمار باید توسط داروساز بررسی شود.

۱۵.با توجه به برچسب داروهای دریافتی، داروساز باید عوارض جانبی مهم را به بیمار هشدار دهد. به طور مثال اثر داروهای مصرفی بر خواب بیمار و اینکه آیا با بروز عوارض جانبی مصرف دارو، بیمار مجاز به قطع مصرف دارو هست یا نه؟

 چگونگی بسته‌بندی مجدد داروها در داروخانه

به منظور ارتقای کیفیت ارایه خدمات دارویی در داروخانه‌های کشور، کلیه داروخانه‌ها موظفند در زمان بسته بندی مجدد داروهایی که در داروخانه از بسته‌بندی بالک برداشته شده و در پاکت‌های پلاستیکی و یا کاغذی مناسب که رعایت بهداشت و نظافت به نحو احسن شده باشد بسته بندی می‌شوند، موارد ذیل را رعایت نمایند:

1-   بسته‌بندی مجدد دارو می‌باید همراه با رعایت نکات فنی (حساس بودن دارو به نور، رطوبت و ...) صورت گیرد. درخصوص داروهای حساس به نور و رطوبت الزاماً می‌باید از ظروف شیشه‌ای تیره و در صورت لزوم از سیلیکاژل استفاده گردد. به هرحال داروساز مسؤول فنی می‌تواند نسبت به وارد نمودن هزینه‌های بسته بندی مجدد در قیمت تمام شده نسخه اقدام نماید.

۲.لازم است بسته بندی انجام شده در داروخانه دارای برچسب با مشخصات زیر باشد:

ااف- نام داروخانه و داروساز مسؤول فنی.

ب – نام کامل دارو، دوزاژ دارو و تعداد.

ج- دستور مصرف.

د – تاریخ انقضای مصرف دارو.

روش کاهش عوارض دارویی

برقراری ارتباط با پزشک، داروساز و مراکز نظارت دارویی و درمانی یکی از ضرورت‌های اساسی برای پیشگیری و به حداقل رساندن عوارض نامطلوب دارویی است. در ذیل به برخی از این ملاحظات اشاره می‌شود:

۱.هنگام مراجعه به پزشک یا داروساز مطمئن شوید که کاملاً متوجه دستورات دارویی شده‌اید و در صورت هرگونه تردید در فهم این دستورات از پزشک یاداروساز خود سؤال کنید.

۲.در کشورهای پیشرفته، پزشک و داروساز برای تعیین علت درد و تعیین مسکن مناسب باهم مشورت می‌کنند.

۳.داروسازان در داروخانه‌ها به عنوان کارشناسان خبره دارویی، مشاور شما در تهیه، انتخاب و ارایه بهترین و مناسب‌ترین نوع دارو هستند.

۴.در زمان روزه‌داری هیچگاه وعده‌های دارو را خودسرانه حذف نکنید، برای این کارحتماً با پزشک یاداروساز مشورت کنید.

۵.اگر در بلع دارو مشکل دارید به پزشک خود اطلاع دهید تا شکل مناسب‌تری از دارو را برایتان تجویز کند.

۶.داروساز، مشاور پزشک و بیمار است. از راهنمایی داروساز حتماً استفاده کنید.

۷.در انتخاب پزشک معالج خود دقت بیشتری نمایید و از مراجع مکرر به پزشکان متعدد براری یک بیماری در فواصل نزدیک خودداری کنید.

۸.درد، اعلام خطر وجود بیماری است. از خود درمانی بپرهیزید و جهت تشخیص و درمان به پزشک مراجعه کنید.

۹.در مورد بسیاری از داروهای لاغری، تبلیغات غیرواقعی انجام شده است، بنابراین باید قبل از مصرف هر دارویی با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

عوارض ناخواسته دارویی (Adverse Drug Reactions, ADR)

در دنیای امروز که میلیونها نفر همه روزه مصرف کننده داروهای مختلف می‌باشند و جمع‌آوری اطلاعات در رابطه با عوارض آنها بسیار مشکل می‌باشد، چگونه می‌توان عواقب زیان‌بار احتمالی ناشی از کاربرد فرآورده‌های دارویی را ردیابی نمود؟

کلید این مشکل، نظارت دقیق و دایمی بر مصرف فرآورده‌های دارویی توسط افراد شاغل در حرفه پزشکی می‌باشد. بنابراین افراد درگیر در این حرفه در هر نقطه از دنیا باید نسبت به اثرات ناخواسته و زیان‌آور داروها آگاهی داشته باشند و در صورت مشاهده هرگونه عارضه دارویی، مورد مشکوک را به یک مرکز واحد در کشور متبوع خود گزارش نماید.

به این منظور مرکز ثبت و بررسی عوارض ناخواسته داروها از واحدهای تابعه دفتر تحقیق و توسعه، معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بعنوان تنها مرکز ملی کشور به جمع‌آوری و ثبت گزارش‌های عوارض دارویی مشاهده شده توسط جامعه محترم پزشکی می‌پردازد. این مرکز از سال 1377 به عنوان عضو کامل سازمان بهداشت جهانی (WHO) در برنامه بین‌المللی پایش فراورده‌های دارویی پذیرفته شده و از آن زمان تاکنون با سایر کشورهای عضو به تبادل اطلاعات پرداخته است. به منظور جمع‌آوری گزارش‌های عوارض دارویی، با توجه به استانداردهای بین‌المللی فرم‌های زرد رنگی توسط این مرکز تهیه شده است که در صورت تماس با این مرکز به تعداد لازم در اختیار کلیه حرف پزشکی قرار خواهد گرفت.

برخی نکات قابل توجه

اثرات ناخواسته تأخیری:

برخی عوارض (نظیر رتینوپاتی ناشی از کلروکین، استئومالاسی ناشی از مصرف داروهای ضد صرع، ضد سرطان و ...) ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها پس از قرار گرفتن در معرض فرآورده تظاهر نماید. در این قبیل موارد، هرگونه تظاهر نسبت به وقوع چنین عوارضی قابل گزارش می‌باشد.

سالمندان: 

با توجه به اینکه سالمندان به دلایل متعدد بیش از سایر گروه‌های سنی مستعد بروز عوارض می‌باشند، توجه ویژه جامعه پزشکی نسبت به این مسأله لازم می‌باشد.

ناهنجاری‌های مادرزادی:

هنگامی که نوزادی با نقص خلقت مادرزادی متولد می‌گردد یا سقط جنین نارس صورت می‌گیرد، پزشکان باید احتمال دخالت یک عارضه دارویی را در نظر گرفته و کلیه داروهای مصرف شده در طول بارداری (از جمله موارد خود درمانی) را گزارش نمایند.

توجه مهم:

1- هنگام گزارش یک عارضه حتی‌الامکان نام شرکت سازنده و شماره سری ساخت را جستجو کرده، گزارش نمایید.

2- هرگز به دلیل نامعلوم بودن برخی اطلاعات درخواستی در فرم، از گزارش نمودن عارضه اجتناب نفرمایید.

3- هویت بیمار و گزارشگر محرمانه خواهد ماند.

میزان عوارض دارویی:

عوارض دارویی چهارمین عامل مرگ و میر در آمریکا در سال 98 میلادی گزارش شده است. مرگ و میر ناشی از مصرف فرآورده‌های دارویی (98000 مورد) بیش از مرگ و میر ناشی از تصادفات با وسایل نقلیه (43458 مورد)، سرطان پستان (42297 مورد) یا ایدز (16516 مورد) برآورد شده است.

گزارش سازمان غذا و داروی آمریکا در سال 1989 نشان داد، 12000 مورد مرگ و 15000 مورد بستری شده بعلت عارضه دارویی در این سازمان به ثبت رسیده و این در حالی است که ارقام به ثبت رسیده تنها 10 درصد میزان واقعی تخمین زده می‌شود. هزینه اقتصادی ناشی از مصرف نامناسب فرآورده‌های دارویی در آمریکا در حدود 1/30 الی 8/136 میلیون دلار در سال برآورد شده است. بیش از 40 درصد بیماران سرپایی در آمریکا که دارو مصرف می‌نمایند دچار یک مشکل مربوط به مصرف دارو می‌گردند.

در آلمان هزینه مستقیم عارضه دارویی طی 13 مطالعه در فاصله سالهای 95-1980، 588 میلیون دلار در سال برآورد شده است و این در حالی است که 7/30 درصد پذیرش‌ها قابل پیشگیری تشخیص داده شده‌اند و در نهایت اینکه در فاصله سالهای 95-1970 و براساس 25 مطالعه صورت گرفته، 2/6 – 2/4 درصد پذیرش‌های بیمارستانی (به طور متوسط 8/5 درصد) به علت یک عارضه دارویی بوده است و همین آمارها هشدار جدی به خانواده‌ها است. بدین معنا که دارو به همان میزان که درمان کننده درد است می‌تواند منشأ بیماری‌های متعددی نیز باشد و چنانچه دقت و مراقبت لازم در این زمینه صورت نگیرد می‌تواند تهدید جدی برای سلامتی انسان باشد.