آمدم ای شاه پناهم بده
عناوینی که می خوانید:
ولادت امام رضا (علیه‌السلام) یعنی تابش و درخشش پرتوی پروردگار، پرتوی سراسر رحمت، رأفت، خیر و فضیلت. خداوند خواست، مقدر ساخت و مشیت فرمود که نوری دیگر از انوار امامت بر گیتی بتابد. نوری که «علی» نام داشت و لقبش «رضا» بود. ولادت حضرت رضا (علیه‌السلام)، یعنی برق امید پیامبران و رسولان ارجمند که نیکوترین درودها و سلام‌های خداوند بر آنان باد، پس از اشتیاقی دورودراز که مشتاق‌ترین‌شان رسول مصطفی و امین، حضرت محمد (ص) بود.
نیز تولد مبارک رضوی، شادمانی خاندان خجستۀ وحی و رسالت(علیهم‌السلام) بود و آنان از رسیدن یکی از ثمرات درخت نبوت و یکی از اوصیای خویش بسی دلشاد گشتند. از سالروز ولادت خواهر گرامی امام رضا (علیه‌السلام)، حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)، تا ولادت خود ایشان را دهه کرامت نامیده‌اند.
روایت درباره ولادت امام رضا (ع)
از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده‌اند که ضمن برشمردن فضایل پسرش، امام موسی کاظم (علیه‌السلام) به یکی از صحابه خویش فرمود: «اینان فرزندان من هستند و این (یعنی امامکاظم(علیه‌السلام)) سرور آنان است. به او حکمت، فهم، سخاوت و شناخت آنچه مردم در دین و دنیایشان به آن نیاز و در آن اختلاف دارند، تعلیم داده شده است. در اوست خوی خوش و پاسخ نیکو دادن به پرسش‌های مردم او دری از درهای [رسیدن به] خداست. یک امتیاز دیگر نیز در او هست که از همۀ این‌ها بهتر است.»
راوی که همان یزید بن سلیط زیدی است، میگوید که پدرم از امام‌صادق(علیه‌السلام) پرسید: «پدر و مادرم به فدایت! آن امتیاز چیست؟»
امام فرمود: «خداوند فریادرس این امت، یاور، عَلَم، نور، فضیلت و حکمت آن را از پشت او بیرون می‌‌آورد که بهترین مولود و بهترین کودک است. خداوند به‌واسطۀ او از خون‌ریزی جلوگیری میکند، دعوا را به آشتی مبدل می‌‌سازد، تفرقه را از بین می‌برد، شکاف‌ها را برطرف میکند، برهنگان را می‌‌پوشاند، گرسنگان را سیر می‌گرداند، بیمناک را ایمن می‌‌سازد، به برکت او خداوند باران می‌فرستد و به بندگان رحم میکند. بهترین میان‌سال و بهترین نوجوان است. سخنش حکمت است و سکوتش، دانش. آنچه را مردم در آن اختلاف دارند، برایشان تبیین میکند و پیش از زمان بلوغش بر عشیره‌اش سروری می‌نماید.» (۱)
تولد امام رضا (علیه‌السلام)، یعنی تولد هدایتگر بزرگ دیگری برای آفریدگان که دست آنان را بگیرد و به سرزمین آسایش و سعادت برساند. وی حیاتی سراسر رهایی، رستگاری و کرامت به آنان ارزانی دارد. تولد امام رضا (علیه‌السلام) یعنی تولد کسی که در آسمان، از خدای تبارک و تعالی رضایت داشته است و بر روی زمین نیز از شریف‌ترین و گرامی‌‌ترین آفریدگان پروردگار، رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و امامان حق و هدایت است.
انتظار و بشارت به ولادت امام رضا (ع)
امامان دوازده‌گانه و از جمله آنان امام علی‌بن‌موسى‌الرضا(علیه‌السلام)، نسل قدسی فاطمه و علی(علیهماالسلام)، یعنی دخت رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و پسرعموی آن حضرت هستند. همۀ عالم وجود، چشم انتظار تولد نورانی و مبارک محمد مصطفی(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) بود و او از پشت‌های بلندمرتبه و اصیل به رحم‌های پاک که جملگی موحد و یکتاپرست بودند، منتقل میشد تا پس از تولد آن حضرت، انوار قدسی از طریق حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) متولد شوند.
این عالم پاره‌پاره، سرگشته، حیران و گمراه، در انتظار آن نور مقدسی بود که از ژرفای تاریخ تابیدن می‌گرفت تا به دو نور تقسیم شود؛ نور نبوت و نور امامت. تا اینکه این آرزو محقق شد و نور امیدی که همگان چشم انتظار آن بودند، تابیدن گرفت. آن امام همامی‌‌که جدش امام‌جعفر‌صادق(علیه‌السلام) همواره مشتاق او بود؛ زاده گشت.
از امامکاظم(علیه‌السلام) روایت کرده‌اند که فرمود: «از پدرم جعفر بن محمد(علیه‌السلام) چندین بار شنیدم که می‌فرمود: ʼعالم آل‌محمد(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) در صلب توست. کاش او را می‌دیدم. او هم‌نام امیرالمؤمنین علی است (۲).ʻ»
امام‌موسی‌کاظم(علیه‌السلام) می‌‌فرماید: «جدم رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و پدرم امام‌صادق(علیه‌السلام) را در خواب دیدم که با تکه پارچه‌ای حریر نزد من آمدند و آن پارچه را پهن کردند. به ناگاه دیدم که پیراهن است و بر روی آن نقش این کنیز است. آن دو فرمودند: ʼای موسی از این کنیز صاحب بهترین مردمان زمین پس از خود خواهی شد.ʻ آنان سپس مرا فرمودند که او را «علی» نام گذارم و گفتند: ʼخدای تعالی به‌وسیلۀ او عدالت و رأفت را نمایان خواهد کرد.ʻ خوشا به حال کسی که او را تصدیق کند و بدا به حال کسی که با او دشمنی ورزد و انکارش کند.» (۳)
شیخ صدوق(رحمت‌الله) از حمیده مادر امامکاظم(علیه‌السلام)، روایت میکند که چون «نجمه» همان «تکتم» چراکه چندین نام داشته است را خریداری کردم، رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را در خواب دیدم که مرا می‌‌فرماید: «ای حمیده، نجمه را به پسرت موسی ببخش که از این کنیز برای او پسری به دنیا خواهد آمد که نیکوترین مردمان زمین است.»
حمیده گوید: «پس آن کنیز را به او بخشیدم.»
روشن شدن امور با ولادت امام رضا (ع)
لحظۀ موعود فرا رسید. تقدیر الهی بر آن تعلق گرفت که روح نورانی والا در پیکر نورانی شریف جای گیرد تا زمین و آسمان شادمانی یابند. برکت و رحمت فرود آید و فضا از نفس ذکر و تسبیح و صلوات و مناجات آکنده گردد.
«هنگامی‌‌که او را به دنیا آوردم، دستانش را بر زمین نهاد و سر به آسمان برداشت و لبانش را حرکت می‌داد، گویی سخن می‌‌گفت. [در روایتی دیگر گویی با پروردگارش مناجات می‌کرد.] پدرش موسی‌بن‌جعفر(علیه‌السلام) بر من وارد شد و فرمود: ʼای نجمه کرامت پروردگارت عز وجل گوارایت باد.ʻ نوزاد را در پارچه‌ای سپید به او دادم. در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت. آب فرات خواست و با آن کامش را برداشت. سپس او را به من بازگرداند و فرمود: ʼاو را بگیر که او بقیه‌الله بر روی زمین است.ʻ (۴)»
بنابراین، امامت مقدس ادامه یافت. خلافت الهی‌نبوی، پس از امامکاظم(علیه‌السلام) در بقیه‌الله على‌بن‌موسی‌الرضاء(علیه‌السلام) استمرار پیدا کرد تا پس از او به فرزند و نوادگان فرخنده‌اش برسد. نیز در خاتم آنان بقیه‌الله در آسمان‌ها و زمین و حجت خدا بر همۀ آفریدگان، مهدی منتظر موعود، امام زمان (علیه‌السلام) پایان پذیرد.
ولادت‌های ائمۀ هدی(علیهم‌السلام) مایۀ خوشحالی و شادمانی روح و قلب میشد؛ همان‌گونه که احمد بن اسحاق پس از شنیدن سخنان امام‌مهدی(عج‌الله‌تعالی‌فرجه‌شریف) میگوید: «پس خوشحال و شادمان بیرون آمدم.»
همۀ مؤمنان نیز شادمان شدند و می‌‌شوند و از روز تولد امام رضا (علیه‌السلام) دلشاد شدند و می‌‌شوند و به سیرۀ عطرآگین آن امام همام، از علم گرفته تا عبادت و اخلاق، افتخار می‌کنند. مؤمنان در ایام تولد اهل‌بیت وحی و رسالت(علیهم‌السلام)، پیامبر مصطفی(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و جگرگوشه‌اش، صدیقه فاطمه، سرور زنان جهان از نخستین و آخرین و سرور اوصیا، علی امیرالمؤمنین و دو سرور جوانان اهل بهشت، حسن و حسین و امامان نه‌گانه از فرزندان ابوعبدالله الحسین شادمان و مسرور می‌‌شوند.
واکاوی در سال و مکان ولادت امام رضا (ع)
یکی از جذاب‌ترین مباحث مردم‌شناسی، به دست آوردن تاریخ مناسبت‌های اقوام و بزرگان آنان است. در این میان دین اسلام در گسترۀ تاریخی خود شخصیت‌ها و ناموران فراوانی را معرفی کرده است. بااین‌حال همیشه این‌گونه نبوده است که در بازشناسی یک شخصیت، به همۀ جوانب تبارنامه (شناسنامۀ امروزی) یاد میشود، دسترسی به داده‌های کامل ثبتی و تاریخی باشد.
این عدم دسترسی به‌سبب غلبه داشتن مقولۀ ثبت شفاهی رویدادها در حافظۀ برخی از حافظان در فرهنگ مرسوم عرب و احتمال وقوع تحریف است. برای مثال نظر به نوع رسم‌الخط متون قدیمی عربی و نقطه‌دار نبودن این رسم‌الخط رایج، بین کلمات تسع و سبع، سابع و تاسع احتمال وقوع تصحیف املایی داده میشود.
علاوه‌بر این در ثبت گزارشهای تاریخی مربوط به معصومان(علیهم‌السلام)، به لحاظ دشمنی‌ها و اختلاف فرقه‌های اسلامی با تشیع، دور از ذهن نیست که تحریف و جابه‌جایی صورت گرفته باشد. ازاین‌رو در نگاه اول در ارقام تاریخی مجالی برای نظریه‌پردازی نیست و باید همان تاریخ ثبت شده در منابع را گزارش کرد. اما در دایرۀ پژوهش با توجه به اقدمیت منابع و بررسی قراین و مؤیدات، از میان چندین قول گزارش‌شده، مستحکم‌ترین و محتمل‌ترین قول و دیدگاه را برگزید.
بیان اقوال
دربارۀ روز و سال ولادت امام رضا (علیه‌السلام) چندین قول گزارش کرده‌اند. این اقوال عبارت‌اند از:
- یازدهم ربیع‌الاول سال ۱۱۵ (۵)
- یازدهم ربیع‌الاول سال ۱۴۸ (۶)
- ششم شوال سال ۲۱۵ (۷)
- هفتم شوال سال ۱۵۱(۸)
- هشتم شوال سال ۱۵۱(۹)
- یازدهم ذوالحجه سال ۱۵۳ (۱۰)
- یازدهم ذوالقعده سال ۱۴۸ (۱۱)
- یازدهم ذوالقعده سال ۱۵۳ ق (۱۲)
- یازدهم ذوالقعده سال ۱۵۱ (۱۳)
- یازدهم ربیع‌الثانی سال ۱۵۰ (۱۴)
- یازدهم ربیع‌الثانی سال۱۵۳ (۱۵)
- پانزدهم ذوالقعده سال ۱۵۳ (۱۶)
- پانزدهم ذوالقعده سال ۱۵۱ (۱۷)
- پانزدهم ذوالقعده سال ۱۴۸ (۱۸)
- پانزدهم ذوالحجه سال ۱۴۸ (۱۹)
روز ولادت امام رضا (ع)
این میلاد در روز پنجشنبه (۲۰) یا جمعه (۲۱) و در قولی ضعیف، سه‌شنبه (۲۲) واقع شده است.
گزارشهای کلی
برخی از منابع نیز به‌صورت کلی بدون ذکر تاریخ و روزی خاص، این واقعه را در سال ۱۵۱ق (۲۳)، ۱۵۳ق (۲۴) و ۱۴۸ق (۲۵) گزارش کرده‌اند.
تحلیل و بررسی
پس از مقایسه و تطبیق بین همۀ گزارشهای نقل‌شده دربارۀ روز و تاریخ و سال ولادت امام رضا (علیه‌السلام) به نظر می‌‌رسد که گزارش تولد آن امام همام در یازدهم ذوالقعدۀ سال ۱۴۸ق به قرائن زیر از اعتبار بیشتری برخوردار باشد:
۱. در هشت گزارش پیشین، بااینکه در ماه و سال ولادت اختلاف بود؛ ولی همگی در روز یازدهم اشتراک داشتند.
۲. در سه گزارش پیشین، بااینکه در سال ولادت اختلاف بود؛ ولی تصریح به یازدهم ذوالقعده شده است. ازاین‌رو، می‌‌توان احتمال تصحیف یا تحریف در ذوالحجه با ذوالقعده و نیز یازدهم با پانزدهم را مطرح کرد. از سویی، گزارشهای ششم شوال، هفتم شوال، هشتم شوال و یازدهم ربیع‌الثانی نیز چون برآمده از تک منابعی غیرتأییدشده در دیگر منابع معتبر است، از دامنۀ این بحث خارج می‌‌شوند.
۳. سن امامرضا(علیه‌السلام) را تاریخ‌نگاران به‌لحاظ اختلاف سال ولادت ایشان، ۵۵، ۵۳ (۲۶)، ۴۹ سال و چند ماه (۲۷) و ۵۱ سال و ۲ ماه و ۲۶ روز (۲۸) گزارش کرده‌اند. شیخ کلینی(رحمت‌الله) (م ۳۲۹ق) (۲۹)؛ شیخ مفید(رحمت‌الله) (م ۴۱۳ق) (۳۰)؛ شیخ طوسی (م ۴۶۰ق) (۳۱) و سبط بن جوزی (م ۶۵۴ق) (۳۲) تصریح کرده‌اند که سن امامرضا(علیه‌السلام) به هنگام شهادت ۵۵ سال بوده است. (۳۳)
افزون‌بر این، شیخ مفید(رحمت‌الله) و بسیاری دیگر مدت امامت امامرضا(علیه‌السلام) را پس از امامکاظم(علیه‌السلام)، ۲۰ سال گزارش کرده‌اند. براین‌اساس با توجه به محوریت گزارشهای اصح و معتبر، تردیدی نیست که امامرضا(علیه‌السلام) در سال ۲۰۳ق (۳۴) و امامکاظم(علیه‌السلام) در سال ۱۸۳ق به شهادت رسیده‌اند.
می‌‌توان پس از تفریق عدد ۲۰ سال و همچنین عدد ۵۵ سال از سال شهادت امامرضا(علیه‌السلام) (۲۰۳ق) به تاریخ شهادت امامکاظم(علیه‌السلام) (۱۸۳ق) و ولادت امام رضا (علیه‌السلام) (۱۴۸ق) دست یافت. گویا بر اساس همین محاسبات یا بر اساس جمع‌بندی گزارشهای برآمده از اصول روایی موجود در نزدش بوده که شیخ کلینی(رحمت‌الله) (۳۵) با اذعان به وجود اختلاف در بیان تاریخ ولادت امام رضا (علیه‌السلام) گزینش سال ۱۴۸ق را گزاره‌ای اقصد و میانه معرفی کرده است. (۳۶)
چه اینکه شیخ کلینی(رحمت‌الله) گرچه در روایت منقول از محمد بن سنان، سن امامرضا(علیه‌السلام) را به هنگام شهادت چهل و نه سال و چند ماه (بر اساس قول به ولادت در ۱۵۳ق) دانسته است (۳۷)؛ اما آشکار است که وی این روایت را قبول نداشته و قول پذیرفته نزد وی همان (۱۴۸ق) بوده که در ابتدای باب به آن تصریح کرده است (۳۸).
۴. برخی از عالمان گزارش ولادت امام رضا (علیه‌السلام) را در یازدهم ذوالقعده سال ۱۴۸ق، گزارشی مشهور (۳۹) و اشهر (۴۰) دانسته‌اند. (۴۱) براین‌اساس دیگر اقوال مطرح شده، همگی غیرمشهورند. هرچند برخی از این اقوال را شیخ صدوق(رحمت‌الله) روایت کرده است.
شیخ صدوق(رحمت‌الله) به نقل از یکی از مشایخ خود به نام محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی، به نقل از حسن بن علی بن زکریا، به نقل از ابوعبدالله‌محمد بن خلیلان بن علی عباسی، به نقل از پدران و جدش، به نقل از غیاث بن اُسید گزارش میکند که از جماعتی از مردم مدینه شنیدم که می‌گفتند: «علی‌بن‌موسی‌الرضا(علیه‌السلام) در روز پنجشنبه یازدهم ربیع‌الاول سال ۱۵۳ق، پنج سال پس از وفات و شهادت ابوعبدالله جعفر بن محمدالصادق(علیه‌السلام) در مدینه متولد شد (۴۲).»
بررسی سندی این روایت نمایانگر این است که برخی از افراد این سلسله سند همچون غیاث بن اُسید و ابوعبدالله محمد بن خلیلان، افرادی ناشناخته هستند که در کتاب‌‌های رجال، سخنی از ایشان نیست.
افزون‌بر این، آیت‌الله خویی(رحمت‌الله) در ذیل روایت شیخ صدوق(رحمت‌الله) در کتاب کمال‌الدین و تمام‌النعمه باب ۴۵، به نقل از شیخ محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی آورده است: «گرچه این روایت به‌خوبی نمایانگر شیعه بودن و حسن عقیدۀ محمد بن ابراهیم است؛ ولی وثاقت وی را ثابت نمی‌کند. احمد بن شیخ صالح (م بعد ۱۲۴۵ق) بااینکه قول به ولادت امام رضا (علیه‌السلام) را در سال ۱۴۸ق اجماعی دانسته است؛ ولی در تعیین روز و ماه آن قول اظهر را روز پنجشنبه یازدهم ربیع‌الاول دانسته و چنین استدلال کرده است که انتخاب این قول اظهر، منافات با اقوال عامه دارد و به قول شیعه نزدیک‌تر است. (۴۳) »
از آنچه که گذشت، ضعف این استدلال، آشکار است. چه اینکه عمدۀ دلیل گزینش روز پنجشنبه یازدهم ربیع‌الاول، روایت شیخ صدوق(رحمت‌الله) بود که عدم شهرت و مجهول‌السند بودن آن روایت مانع از برداشت ظاهر، چه رسد به اظهریت است.
در نگاه اول در این مرحله با دو گزارش مشهور یا اشهر (وقوع ولادت در یازدهم ذوالقعده سال ۱۴۸ق) و شاذِّ مجهول‌السند (وقوع ولادت در یازدهم ربیع‌الاول سال ۱۵۳ق) مواجهیم که تمسّک و اخذ به مشهور، اولویت و ترجیح دارد. به بیانی دیگر، به استناد مقبولۀ عمر بن حنظله از امام‌صادق(علیه‌السلام) التمسک و اخذ به قاعدۀ «فَمَا وَافَقَ حُکْمُهُ حُکْمَ الْکِتَابِ وَ السُّنَّهِ وَخَالَفَ فَیُؤْخَذُ بِهِ، وَیُتْرَکُ مَا خَالَفَ حُکْمُهُ حُکْمَ الْکِتَابِ وَالسُّنَّهِ وَ وَافَقَ الْعَامَّهَ» در دامنۀ دو گزارش مشهور اجرایی میشود. (۴۴)
در مورد بحث نیز چنین به دست آمد که در تاریخ ولادت امام رضا (علیه‌السلام) با چندین گزارش شاذ، از جمله روایت شیخ صدوق(رحمت‌الله) و گزارشی اشهر و مشهور مواجهیم. در چنین حالتی، پس از حذف و و طرد گزارشهای شاذ، به گزارش مشهور و اشهر، اخذ و تمسّک میشود و هیچ نوبت به اجرای قاعدۀ مخالف و موافق بودن با عامه نمی‌رسد؛ آن‌گونه که شیخ احمد بن صالح آن را توهم کرده است.
انصاف این است که این بحث را به شکلی دقیق‌تر و علمی‌‌تر ادامه دهیم؛ زیرا این پرسش باقی است که به‌راستی در دامنۀ گزاره‌های تاریخی تعیین سالروز ولادت امام رضا (علیه‌السلام)، آیا می‌‌توان از برخی مرجحات بحث تعارض دو روایت استفاده کرد.
به ظاهر شیخ احمد بن صالح با تمسّک به یکی از مرجحات که همان قانون ترجیح گزاره مخالف با عامه بودن است، تلاش داشته که استنباط خود را علمی نشان دهد. بااین‌حال با کمی دقت به دست می‌‌آید که قواعد باب تعادل و تراجیح در این بحث جاری نیست. زیرا در آنجا امر دایر مدار دو روایت صادره عن‌المعصوم(علیهم‌السلام) است که یکی از آن دو برای مثال شهرت روایی دارد و دیگری ندارد یا یکی مخالف دیدگاه عامه است و دیگری نیست. در چنین دامنه‌ای عالمان علم اصول می‌گویند روایتی که شهرت روایی دارد، بر روایت شاذ مقدم است. یا می‌گویند روایتی که مدلول و ظاهرش مخالف اقوال عامه است، بر روایتی که موافق است مقدم است.
این درحالی است که در بحث تعیین ولادت امام رضا (علیه‌السلام) با دو گزارۀ خبری غیرمستند به روایات معصومان(علیهم‌السلام) برخورد داریم. یکی از این گزاره‌ها به اعتبار شیوع و فراگیری بیشتر در آثار عالمان و بزرگان شیعه مشهورتر است. دیگری نیز بااینکه در یکی از کتاب‌‌های روایی شیعی آمده است؛ اما دربردارندۀ روایتی از معصوم نیست و تنها گزارش‌کنندۀ دیدگاه جماعتی از مردم مدینه درباره تاریخ ولادت امام رضا (علیه‌السلام) و برخی دیگر از ویژگی‌های زمانۀ ایشان است.
به‌خوبی آشکار است که شهرت ولادت امام رضا (علیه‌السلام) در روز یازدهم ذوالقعده سال ۱۴۸ق را نمی‌‌توان شهرت روایی دانست؛ زیرا مدرک و مستند روایی آن در گفتار و نوشتار بسیاری که چنین قولی را مشهور دانسته‌اند بیان نشده است. تنها با مسامحه می‌‌توان آن را شبیه شهرت فتوایی (۴۵) به شمار آورد که با این محاسبه هم، مجوزی برای اجرای قواعد باب تعادل و تراجیح در این بحث نمی‌شود.
نتیجه این است که بستر و زمینۀ اصولی این بحث و گزاره‌هایش نمی‌‌تواند مجرایی برای اجرای قواعد باب تعارض خبرین باشد. براین‌اساس سخن احمد بن شیخ صالح در بهره‌گیری از یکی از مرجحات باب تعادل و تراجیح (گزینش خبری که مخالف با عامه باشد) باطل است.
در این صورت، ذوق و عقل سلیم حکم میکند که پس از شاذّ بودن بسیاری از گزاره‌ها، به‌ویژه مجهول‌السند بودن گزارۀ آمده در روایت شیخ صدوق یازدهم ربیع‌الاول سال ۱۵۳ق) و یا ضعف روایت کلینی(رحمت‌الله) از محمد بن سنان (۴۶) که بسیاری از عالمان را از این دو روایت رویگردان کرده است (۴۷)، گزارۀ مشهور و اشهر یازدهم ذوالقعده سال ۱۴۸ق را گزینش کنیم.
۵. گزارشهای ابن‌ابی‌الثلج بغدادی (۴۸) (م ۳۲۵ق) و ابن‌خشاب بغدادی (۴۹) (م ۵۶۷ق) دربارۀ تاریخ ولادت امام رضا (علیه‌السلام) را به چند علت نمی‌‌توان پذیرفت.
- مخالف قول اشهر و مشهوراند.
- متن این دو گزارش دچار اغلاق و تناقض است.
- راوی گزارش ابن‌خشاب بغدادی، محمد بن سنان است که وضعیت او پیش‌تر بررسی شد.
نتیجه‌گیری
نگارنده بر این باور است که پس از بررسی دقیق مجموع گزارش‌ها دربارۀ تاریخ ولادت امام رضا (علیه‌السلام) مستدل‌ترین و معتبرترین گزارش این است که:
- آن حضرت در روز جمعه و یا پنجشنبه یازدهم ذوالقعده سال ۱۴۸ق، در شهر مدینه به دنیا آمده است.
- بر اساس محاسبۀ دقیق (۵۰) نگارنده، سن مبارک امام رضا (علیه‌السلام) به هنگام شهادت ۵۴ سال و ۱۰۹ روز بوده که ۳۴ سال و ۲۵۴ روز از آن در دوران پدر بزرگوارش امامکاظم(علیه‌السلام) سپری شده است. پس از شهادت امامکاظم(علیه‌السلام)، آن حضرت مدت ۱۹ سال و ۲۱۵ روز، عهده‌دار منصب والای امامت بوده است.
- پاسداشت و گرامیداشت دیگر تاریخ‌های استخراج‌شده در این پژوهش نیز می‌‌تواند مفید باشد. به‌طورکلی این تاریخ‌ها اختصاص و انتساب به حضرت امامرضا(علیه‌السلام) دارد و شایسته است که زنان و مردان باایمان در این ایام خاص از باب رجاء اهتمام ویژه‌ای به زیارت آن امام همام داشته باشند. (۵۱)
- نگارنده برخلاف دیدگاه برخی از معاصران مبنی بر اینکه در بررسی و استقصای قول صحیح و اقامۀ دلیل برای اثبات صحت آن فایدۀ مهمی مترتب نیست (۵۲)، براین باور است که رفع ابهام و اختیار و گزینش معتبرترین و مستدل‌ترین گزارش می‌‌تواند تصویری شفاف‌تر و دقیق‌تر از شخصیت امامرضا(علیه‌السلام) را ارائه دهد.
نظر شما :