ضوابط بالکهای دارویی و شرکتهای تهیه و بسته بندی بالکهای دارویی
تعریف بالک های دارویی:
کلیه موارد دارویی مطابق فهرست داروهای ایران که به تنهایی و یا جهت تهیه داروهای ساختنی در داروخانه ها و یا سایر شرکت های مجاز مورد استفاده قرار می گیرند.
الف) ضوابط مربوط به دریافت موافقت اصولی جهت تأسیس واحدهای تهیه و بسته بندی بالک های دارویی:
مقتضی است به منظور تایید صلاحیت افراد یا موسسات حقوقی جهت شرکت بالک سازی مدارک زیر در کمیسیون قانونی ماده 20 قانون مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی واقع در دانشگاه مربوطه بررسی و پس از تایید صلاحیت کتبا با ذکر تایید از کمیسیون ماده 20 دانشگاه به اداره کل ارسال گردد.
مدارک لازم:
1- درخواست متقاضی جهت تأسیس واحد تهیه و بسته بندی‌.
2- فرم تکمیل شده شماره (1) (طبق فرم پیوست)
3- فتوکپی صفحه اول شناسنامه متقاضی و یا متقاضیان .
4- برگ عدم سوء پیشینه متقاضی‌.
5- تصویر مدرک تحصیلی
6- تعهد شخص متقاضی مبنی بر موسس نبودن در هیچ واحد پزشکی و خدمات پزشکی دیگر 
تذکر: در صورتی که متقاضی تأسیس واحد تهیه و بسته بندی بالک های دارویی مؤسسه حقوقی باشد علاوه بر ارسال مدارک 1و2 ارسال اساسنامه شرکت و روزنامه رسمی نیز الزامی است.
ب) ضوابط مربوط به صدور پروانه تأسیس:
پس از کسب موافقت اصولی از کمیسیون قانونی متقاضی موظف است نسبت به ارائه آدرس دقیق محل مورد نظر و امکانات لازم جهت تأسیس واحد تهیه و بسته بندی بالک های دارویی اقدام نماید.
بدیهی است متقاضی بایستی حداکثر ظرف مدت 6 ماه نسبت به معرفی محل دقیق، اقدام نماید، در غیر این صورت مجوز صادره کان لم یکن می گردد.
پس از معرفی و انجام بازدید و کارشناسی های لازم و تأیید شرایط و امکانات واحد مذکور توسط کارشناسان، ارسال مدارک ذیل جهت صدور پروانه تأسیس به اداره کل نظارت بر امور دارو الزامی است:
1- اساسنامه شرکت و روزنامه رسمی‌.
2- پروانه بهره برداری از وزارت صنایع جهت احداث واحد تهیه و بسته بندی بالک های دارویی‌.
3 - فیش بانکی جهت صدور پروانه تأسیس در وجه خزانه داری کل.
4 - فرم تکمیل شده شماره(2) (طبق پیوست)
پ) ضوابط مربوط به صدور پروانه مسئول فنی‌:
با توجه به اینکه شرکت های تهیه و بسته بندی بالک های دارویی تا قبل از صدور مجوز و پروانه مسئول فنی مجاز به بهره برداری از واحد مذکور نمیباشند لذا شرکت موظف است نسبت به معرفی مسئول فنی واجد شرایط به همراه ارائه مدارک ذیل از سوی دانشگاه علوم پزشکی مربوطه اقدام نماید.
1- فتوکپی پروانه دائم دکترای داروسازی‌.
2- فتوکپی صفحه اول شناسنامه متقاضی‌.
3- برگ عدم سوء پیشینه.
4- فرم تکمیل شده شماره 3 (طبق فرم پیوست)
پس از ارسال مدارک فوق الذکر تایید صلاحیت توسط هیئت سه نفره (روسای ادارات فنی و نظارت، صدور پروانه و بررسی و استاندارد) به کمیسیون ارسال میگردد. متقاضی صدور پروانه مسوول فنی موظف است اصل فیش بانکی در وجه خزانه داری کل را به اداره کل نظارت بر امور دارو ارائه نماید.
ث) ضوابط مربوط به صدور موافقت اصولی بالک های دارویی‌:
1- ارائه لیست اقلام مورد درخواست از سوی شرکت مورد نظر طبق فهرست داروهای بالک، به اداره کل نظارت بر امور دارو.
2- تأیید خطوط تهیه و بسته بندی بالک های دارویی مورد نظر توسط کارشناسان (طبق ضمیمه شماره 1)
3- صدور موافقت اصولی جهت اقلام مورد تأیید، ازسوی اداره کل نظارت بر امور دارو.
4- ارائه پرونده مربوطه( طبق ضمیمه شماره 2) جهت هر یک از اقلام مورد تأیید بند 3 به اداره کل نظارت بر امور دارو.
5- طرح پرونده تأیید شده در کمیسیون قانونی تشخیص (صلاحیت ساخت و ورود دارو و موارد بیولوژیک) موضوع ماده 20 قانون و مقررات امور پزشکی و دارویی‌، جهت اعلام نهایی 
6- پرداخت هزینه صدور پروانه دارو در وجه خزانه دارای کل.
راهنمای تکمیل مدارک جهت دریافت پروانه ساخت برای فرآورده های بالک اطلاعات حداکثر ظرف مدت یکسال پس از دریافت موافقت اصولی برای فرآورده های بالک مدارک ذیل را به این اداره کل ارائه نمایند.
1- نام و مشخصات فارماکوپه ای ماده اولیه بالک مصرفی به همراه برگ آنالیز مبدأ.
2- جنس و نوع بسته بندی‌.
3- حجم یا وزن بسته بندی‌.
4- یک نمونه از محصول.
5- مطالب عنوان شده روی بسته بندی‌(بر چسب ظرف، جعبه و کارتن) بصورت رنگی ارائه گردد.
6- برگه آنالیز ماده اولیه و محصول بطور کامل شامل کلیه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و میکروبی مطابق فارماکوپه مربوطه و یا اسپسیفیکاسیون مبدأ. اطلاعات برگه های آنالیز باید با مهر تأیید و ذکر تاریخ و نام و امضاء فرد آزمایش کننده، مسئول آزمایشگاه کنترل و مسئول فنی کارخانه باشد.
7- برگه آنالیز آزمایشات انجام شده بر روی بسته بندی‌.
8- نتایج مربوط به تست PERMEATION انجام شده بر روی بسته بندی‌.
9- مدت پایداری دارو بر اساس اصول علمی‌(روش های ذکر شده در USP و نشریه WLIO)تعیین و همراه آزمایشات انجام شده ارائه گردد.
10- شرایط نگهداری دارو بر اساس اصول علمی تعیین و نتیجه ارائه گردد.
11- تأیید مسئول فنی مبنی بر عدم ناسازگاری بین ظرف و فرآورده.
12-مدت زمان قابل مصرف بودن فرآورده پس از باز نمودن درپوش آن تعیین و همراه با خلاصه آزمایشات انجام شده ارائه گردد.
کلیات GMP در مورد فرآورده های بالک
الف) تعاریف
1- بالک- بالک عبارت است از محصولی که بطور ساده یا مخلوط بسته بندی و عرضه می شود و مصرف کننده مستقیماً آن را مورد استفاده قرار می دهند و یا بطور غیر مستقیم در ساخت فرآورده های دیگر داروئی بکار میرود.
2- جی‌. ام. پی عبارت است از روش های بهینه یا مطلوب تولید که بمنظور بالابردن کیفیت و اطمینان از کارآئی فرآورده بکار میرود. کاهش ضایعات و جلوگیری از خطرهای احتمالی تولید نیز از فوائد اجرای GMP محسوب می گردد.
3- الزام جی‌. ام. پی‌- لزوم اجرای اصول GMP برای هر تولید کننده موضوع قانونی بوده و در موارد تخلف از مقررات آن کلیه مسئولین اجرائی شرکت مورد سئوال و پیگرد قانونی قرار می گیرند.
ب- اصول GMP
اصول GMP به اختصار عبارت است از
1- ساختمان ها 
2- تأسیسات
3- دستگاه ها و تجهیزات
4- نیروی انسانی‌
5- کنترل کیفی و مقررات آن (GLP)
6- مستند سازی‌
7- تهیه روش ها و دستور العمل ها
8- بهداشت و نظافت 
9- کالیبره کردن و تنظیم دستگاه ها
10- ارزیابی وسایل و شرایط کار
11- آموزش پرسنل
12- بازرسی داخلی‌
13- کنترل های پایداری و بررسی کیفیت در بازار
14- رسیدگی به شکایات مصرف کنندگان
1و2- ساختمان ها و تأسیسات
الف- محل جغرافیایی‌: مکان و موقعیت کارخانه سازنده بالک باید در منطقه تمیز و دور از آلودگی باشد. مناطق آلاینده عباتند از: دامداریها- مرغداریها- روستاها- زباله دانی‌- بیمارستان و صنایع که فاضلاب و فضولات آلاینده دارند.
ب) مشخصات ساختمان- در ساختمانها باید فضاهای مناسب برای انبارها تولید- بسته بندی‌- آزمایشگاه و قسمتهای خدماتی و رفاهی در نظر گرفته شود.
وسعت ساختمان باید متناسب با حجم کار و انواع محصول و تعداد پرسنل باشد.
برای احداث ساختمان باید فضاهای اضافی برای توسعه در نظر گرفته شود.
مصالح ساختمانی باید از نوع مقاوم و متناسب با نوع کار انتخاب گردد.
ج- انبارها- کف و دیوار انبار باید قابل شستشو و نظافت باشد در مورد اقلام جامد که به رطوبت حساس هستند نظافت بصورت خشک انجام خواهد شد.
انبارها باید فاقد روزنه و منفذ بوده و درها و پنجره ها باید کاملاً مسدود باشد. درب ورودی انبار بهتر است بصورت سیستم ورودی دو درب با پاگرد باشد.
د- تولید- محوطه تولید باید طوری ساخته شود که از گرد و غبارها و آلودگیهای محیط خارج در امان باشد.
فضای تولید باید متناسب با حجم کار و ماشین آلات بوده و گردش کار آسان و ارتباط منطقی و سهل الوصول با انبارها و بسته بندی داشته باشد.
کف و دیوارها باید قابل شستشو بوده و بهتر است کف ها از سنگ و دیوار ها تا سقف از کاشی باشد. جهت جلوگیری از ورود هوای آلوده پنجره ها باید بسته باشد و هوا از طریق کانال و فیلتر وارد و پخش شود.
هوای خروجی در مورد بالک های جامد و بخشهایی که عملیات غبارزا دارند باید از طریق فیلتر مناسب به فضای آزاد باز گردد. در مدخل ورود به تولید باید کابین مخصوص تعویض لباس تولید و پنج برای تعویض کفش در نظر بگیرند. همچنین درب های قسمتهای تولید باید به گونه ایی باشد که عبور و حمل و نقل ماشین آلات را در صورت لزوم امکان پذیر سازد.
ه‍بسته بندی‌- محل بسته بندی بهتر است در ادامه بخش تولید بوده و ارتباط آسان با انبارها مواد بسته بندی و انبار محصولات نهائی داشته باشد در صورتی که نیاز به شستشوی ظروف وشیشه ها باشد محل شیشه شوئی باید خارج از فضای بسته بندی ولی در کنار آن بوده و شیشه ها پس از شستشو و خشک شدن وارد فضای بسته بندی شود در مدخل بسته بندی نیز محل تعویض لباس و کفش باید تعبیه گردد.
و- آزمایشگاههای کنترل- آزمایشگاههای تولید فیزیکی و شیمیایی و میکروب شناسی (در صورت نیاز) باید بطور جداگانه بوده و ترجیحاً از محوطه تولید و بسته بندی دور باشند در هر آزمایشگاه باید محل مناسبی جهت شستشوی ظروف وسایل و نگهداری نمونه های بایگانی و معرفها در نظر گرفته شود. آزمایشگاه کنترل بهتر است به فضای بیرون راه داشته باشد با در موقع قطع برق بتوانند از پنجره ها استفاده نمایند.
ز- قسمتهای رفاهی‌- توالت ها- دستشویی ها و حمام و رخت کن عمومی باید از محوطه تولید و بسته بندی دور بوده و وسعت و تعداد آنها متناسب با تعداد پرسنل در دو بخش مجزای زنانه و مردانه باشد.
توالت ها باید هواکش مستقیم به بیرون داشته باشد و روزانه یکبار با دترجنت و یکبار با مواد ضد عفونی تمیز گردند.
آشپزخانه و رستوران باید در قسمت مجزا دور از انبار، تولید و بسته بندی احداث گردد.
3- دستگاهها و تجهیزات 
الف- تجهیزات انبار- انبارها شامل قسمتهای زیر می باشند:
- انبار قرنطینه مواد اولیه
- انبار مواد اولیه قابل قبول 
- انبار قرنطینه محصول نهائی‌
- انبار فروش محصول نهائی‌
- انبار لوازم و وسایل بسته بندی و قرنطینه آن
- انبار ضایعات
- انبار مواد و حلالهای آتشگیر
- انبار لوازم و وسایل یدکی‌
این انبارها می تواند بصورت جداگانه احداث گردند و یا در صورت محدود بودن تولیدات کارخانه در فضای مشترک با تورسیمی تفکیک شده باشد.
انبارها باید دارای قفسه بندی مناسب- هواکش- سیستم آتش نشانی‌ (ترجیحاً با اعلام حریق)‌سیستم کنترل دما و رطوبت در صورت لزوم باشند جهت استفاده از طبقات بالای قفسه ها تهیه و الا ضروری است. انبار مواد آتشگیر باید در محل جداگانه و دور از سایر انبارها بوده و مجهز به هواکش شبانه روزی و کلید برق ضد جرقه خارج از انبار باشد و در بیرون درب این انبار باید وسائل اطفاء حریق در نظر گرفته شود.
درب و پنجره این انبار باید قفل بوده و از دسترس افراد متفرقه مصون باشد.
در انبار مواد اولیه باید اطاقک توزین مجزا و تمیز مجهز به ترازوهای مناسب و هواکش در نظر بگیرند تا بعد از اتمام کار هوای این اطاق تهویه شود. نمونه برداری نیز می یابد در این اطاق صورت گیرد.
ب- تجهیزات تولید- ماشین آلات قسمت تولید باید متناسب با نوع فرآورده و حجم آن باشد و کارائی لازم را داشته باشد. ماشین آلات باید به گونه ای انتخاب شوند که میزان ضایعات و آلودگیهای احتمالی در اطراف ماشین در حداقل باشد. محل استقرار ماشین آلات باید طوری در نظر گرفته شود که تمیز نمودن و تعمیرات آنها به سهولت امکان پذیر باشد.
تعبیه هواکش های مناسب روی ماشین آلات غبار زا توصیه می گردد.
ج- تجهیزات بسته بندی‌- ماشین آلات و تجهیزات بسته بندی باید در محل مناسب و متناسب با نوع فرآورده و حجم تولید در نظر گرفته شود. سالن بسته بندی باید دارای میزهای کار قابل شستشو ترجیحاً‌استریل باشد. خطوط بسته بندی برای محصولات مختلف باید بصورت مجزا طرح ریزی گردد تا از تداخل و امکان هر گونه اشتباه جلوگیری به عمل آید.
د- تجهیزات آزمایشگاهها کنترل- وسایل و دستگاههای آزمایشگاه کنترل بایدمتناسب با نوع فرآورده بوده و حتی المقدور از وسائل الکترونیکی مدرن استفاده گردد هودهای مناسب جهت قرار دادن کوره- اتو باید در محلهای مناسب تعبیه گردد. میزهای کار باید دارای رویه قابل شستشو و ترجیحاً مقاوم به اسید بوده و دارای قفسه های کافی برای نگهداری معرفها و محلولها باشد.
اطاق مخصوص وسایل حساس الکترونیکی ترازوها باید دارای هوای خشک و فاقد ارتعاشات هوا و ساختمان باشد. محل شستشوی جداگانه برای بخش شیمی و میکروبی با اتوکلاو باید در نظر گرفته شود. این محل باید از اطاق مخصوص وسایل حساس دور باشد.
در جوار آزمایشگاه محلی جهت نگهداری نمونه های ادواری مجهز به قفسه بندی در شرایط کنترل شده حرارت و رطوبت می باید در نظر بگیرند وسعت این اطاق باید متناسب با حجم نمونه ها بوده و دسترسی به داروها و سرویسهای مختلف به سهولت امکان پذیر است.
ه‍تجهیزات قسمتهای رفاهی و خدماتی‌- علاوه بر توالتها- دستشویی ها- دوش- رخت کن عمومی‌- رستوران- آشپزخانه، قسمتهای رفاهی باید دارای دستشویی و نمازخانه و اطاق کمک های اولیه باشد در آشپزخانه باید یخچال یا سردخانه بزرگ متناسب با نیاز پرسنل موجود باشد.
4- نیروی انسانی‌
واحد سازنده بالک باید دارای مسئول فنی‌- مسئول کنترل و در صورت نیاز مسئول تولید باشد.
مسئول فنی باید دکتر داروساز بوده و دارای تجربه کافی در زمینه مربوطه باشد.
مسئول کنترل باید دکتر داروساز یا شیمیست بوده و آشنایی کامل در زمینه آزمایشات مواد اولیه و بالکهای مربوطه داشته باشد. حضور افراد کلیدی فوق در تمام ساعات کاری کارخانه الزامی می باشد.
خلاصه وظایف مسئول فنی عبارت است از:
- نظارت روزانه در انبارها در مورد نظافت، موجود مواد، شرایط حرارتی و رطوبتی انبارها.
- نظارت مستمر بر امور کیفی و کمی تولید.
- نظارت مستمر بر امور کنترل و آزمایشات.
- نظارت بر امور بهداشتی کارخانه.
- نظارت بر سفارشات مواد اولیه و برنامه ریزی تولید.
- مطالعه و امضای نتایج آزمایشات و صدور دستور قبول یا رد ماده یا کالا.
- تهیه برنامه های آموزشی برای پرسنل.
- بازرسی داخلی در کارخانه.
- بررسی روشها و دستورالعمل ها و شرح وظایف افراد.
- کنترل ارزیابی ها در دستگاههای دقیق.
خلاصه وظایف مدیر تولید:
- نظارت بر تهیه و ارسال برگ درخواست مواد اولیه و بسته بندی‌.
- نظارت برنمونه برداری و آزمایشات مواد اولیه.
- نظارت بر عملیات توزین.
- نظارت بر تنظیم دستگاههای تولید به کمک گروه فنی مهندسی‌.
- تهیه گزارش هفتگی ماهانه تولید و تنظیم Batch Record
- بازنگری روشهای ساخت.
خلاصه وظایف مدیر آزمایشگاه:
- نظارت بر کنترل مواد اولیه و ساخته شده.
- نظارت بر کنترلهای حین تولید.
- صدور برگهای آزمایشی‌.
- نظارت بر سیستم بایگانی و اسناد مدارک.
- نظارت بر آزمایشات پایداری‌.
- نظارت بر ارزیابی دستگاههای آزمایشگاه.
- آموزش افراد.
- بازنگری روشها و دستورالعمل های کنترل.
افراد کلیدی فوق موظفند نسبت به آموزش افراد تحت سرپرستی خود اقدام و برنامه های آموزشی شفاهی‌، کتبی و علمی را اجرا نموده و بر حسن انجام آن نظارت نمایند.
استفاده از کارکنان کم سواد یا بی سواد که احاطه به حیطه کاری خود ندارند در قسمتهای تولید، بسته بندی و آزمایشگاه توصیه نمی شود.
5- کنترل کیفی QC
هر واحد تولید باید دارای آزمایشگاه های کنترل کیفیت باشد تجهیزات آزمایشگاه باید بنحوی باشد که کلیه آزمایشات مواد اولیه - مواد بسته بندی‌- فرآورده حین تولید و نهائی امکان پذیر باشد. مدارک هر آزمایش باید در سه نسخه تهیه و به امضای مسئول کنترل و مسئول فنی برسد. مدارک باید در بایگانی مسئول فنی‌- مدیر تولید و آزمایشگاه نگهداری شود.
برای تعیین پایداری و ارزیابی موادی که بیش از یکسال در انبار مانده اند تکرار آزمایشات لازم ضروری است و باید مدارک مربوطه نگهداری شود.
صدور برگ سبز نیز برای مواد اولیه و محصول نهائی بعهده آزمایشگاه می باشد.
6- مستند سازی( سیستم تهیه و بایگانی اسناد و مدارک انبار- تولید و بسته بندی و آزمایشگاه)
تهیه مدارک توزین، تولید و بسته بندی و کنترل باید طبق دستور العمل های خاص و مدون بوده و این اسناد و اسناد مربوطه به هر سری باید یکسال بعد از تاریخ انقضاء هر فرآورده نگهداری شود.
هر مدرک باید غیر مخدوش و خوانا و واضح بوده و دارای تاریخ و امضاء توسط افراد مسئول باشد.
در مدارک آزمایشات باید نام آزمایش کننده،‌نام و امضاء مسئول کنترل و مسئول فنی و مهر قابل قبول و غیر قابل قبول مندرج باشد.
در سیستم اسناد مدارک کارخانه باید مدارک زیر نگهداری شود.
- پرونده مشخصات مواد اولیه و محصولات.
- فرمول ساخت اگر نیاز باشد با ذکر مقادیر بکار رفته.
- روشهای کنترل.
- دستور العملهای عمومی برای عملیات پاکسازی‌،‌نمونه برداری‌، ضدعفونی و ... .
- برچسب زنی‌.
- قرنطینه.
- کاربرد دستگاهها.
- سوابق سری ساخت (Batch Record) شامل اوراق درخواست مواد اولیه- مدارک توزین- مدارک تولید و بسته بندی‌- مدارک کنترل- مدارک توزیع و فروش و پایداری‌.
مدارک بسته بندی برای هر سری ساخت باید در فرم بسته بندی به شرح زیر گردد:
نام محصول- شماره سری ساخت- مقدار سری ساخت بطور تئوری و علمی‌- تاریخ شروع و خاتمه بسته بندی‌- تاریخ مصرف فرآورده- شرح عملیات بسته بندی با ذکر نام افراد مجری و نام سرپرست درج شرایط حین کار از قبیل نور- رطوبت- حرارت و قطع برق و غیره.
- مدارک متفرقه دیگر.
- مسائل آموزشی و بهداشتی پرسنل.
- مدارک مربوط به رسیدگی به شکایات.
- مدارک کالیبراسیون و ارزیابی دستگاههای حساس.
- مدارک مربوط به سمپاشی ها و نظافت محوطه.
- روشهای Recall برای جمع آوری محصول معیوب.
- روشهای P.M.S برای کنترل مستمر کیفیت فرآورده در بازار.
7- تهیه روشها و دستوالعمل ها
کلیه روشها و دستورالعملها باید با توجه به رفرانس های معتبر تنظیم و بصورت مدون تهیه و به تأئید مسئول فنی برسد این روشها باید در اختیار مسئولین اجرائی قرار گیرد.
8- بهداشت و نظافت
1- محوطه بیرون کارخانه باید تمیز و عاری از مواد آلاینده بوده و در باغچه ها از کود حیوانی استفاده نشود.
2- استفاده از گیاهان ریشه دار و گلدانهای محتوی خاک در محوطه انبارها،‌تولید، بسته بندی و آزمایشگاه مجاز نیست.
3- کارکنان می باید در رخت کن عمومی کارخانه روپوش و کفش کار پوشیده و جهت ورود به قسمتهای تولید و بسته بندی بهتر است مجدداً تعویض روپوش نمود و بعد از عبور از بنچ، کفش تولید پا نمایند. رفت و آمد در محوطه تولید و بسته بندی با پوشش و کفش مخصوص تولید امکان پذیر می باشد. کلیه افراد متفرقه و ویزیتورها نیز ملزم به استفاده از کفش کار و روپوش می باشند.
4- توالتها و دستشویی حمام و شیرآلات مربوطه باید روزانه یکبار بعد از شستشو با آب یا مواد شوینده ضد عفونی شوند. مواد ضد عفونی هفته ای یک بار تعویض شود.
5- محل آشپزخانه و رستوران باید هفته ای یکبار با مواد ضد میکروب تمیز شوند.
6- افرادی که در معاینات پزشکی آلودگی میکروبی یا انگلی داشته اند به مرخصی رفته و بعد معالجه دوباره آزمایش شوند( مدارک معالجات باید در پرونده کارمند یا کارگر موجود باشد) برای بعضی از بیماریها مسری لازم است که کلیه افراد خانواده معالجه شوند.
7- ورود خوردنی‌- آشامیدنی و اشیاء شخصی به انبارها- تولید و بسته بندی ممنوع است.
8- از تماس دست با داروی باز باید اجتناب ورزند. افرادی که شیشه ها را در خط پرکردن میگذارند یا با دست واشرگذاری می کنند باید از دستکش مناسب استفاده نمایند.
9- وسایل شستن دست از قبیل صابون مایع- محلولهای ضدعفونی دست باید در دستشوئی ها به طور کافی موجود باشد.
10- در کلیه قسمتها سطلهای زباله باید دارای درب باشد و داخل سطل کیسه زباله قرار بگیرد تا سطلها آلوده نشوند.
11- استفاده از جارو- دستمال و وسایل نظافت توالتها و دستشویی در محوطه اطراف از قبیل راهروها اطاق کار و محوطه های انبار- تولید- بسته بندی و آزمایشگاه ممنوع بوده و هر قسمت باید وسایل نظافت اختصاصی داشته باشد.
9- کالیبره کردن و تنظیم دستگاهها
کلیه ترازوها و دستگاههای اندازه گیری PH و تعیین مقدار و دیگر دستگاههای مورد استفاده باید تنظیم و با استانداردهای مشخص کالیبره شوند و بطور متناوب این برنامه تکرار گردد. کارت کالیبراسیون باید روی هر دستگاه نصب گردد.
10- ارزیابی وسایل و شرایط کار validation
جهت اطمینان از صحت کار دستگاهها باید با توجه به دستورالعمل های validation دستگاه مربوطه و شرایط کار ارزیابی و مدارک آن در بایگانی کارخانه نگهداری شود.
11- آموزش پرسنل
آموزش علمی و تئوری پرسنل از وظایف مسئول کلیدی بوده و مدارک مربوطه باید نگهداری شود.
12- بازرسی داخلی‌
مسئول فنی شخصاً یا بوسیله نمایندگان خود باید روزانه بازرسی داخلی از کلیه قسمتهای انبار- تولید- بسته بندی و آزمایشگاه به عمل آورده و مدارک بررسیها و اقدام انجام شده فایل گردد.
13- کنترلهای پایداری و بررسی کیفیت داروها در بازار 
کنترل پایداری و بررسی کیفیت داروها بازار بشرح زیر است:
الف) آزمایشات تسریع شده در 40C و رطوبت70% به مدت 6 ماه و Long term در شرایط عادی جهت تعیین تاریخ انقضاء در صورت لزوم.
ب) کنترل فیزیکی هر سه ماه یکبار روی نمونه های بایگانی و آزمایشات شیمیایی و میکروبی هر 6 ماه یکبار بطور راندوم.
ج) آزمایشات P.M.Sروی نمونه های گرد آوری شده از مناطق مختلف آب و هوایی کشور 
14- رسیدگی به شکایات مصرف کنندگان Recall
در صورت شکایات مصرف کنندگان می باید نمونه مورد شکایت و نمونه از همان سری از نمونه های بایگانی و در صورت امکان از بازار- آزمایش و در صورت وجود اشکال نسبت به جمع آوری آن از بازار داروئی اقدام و مدارک در بایگانی کارخانه نگهداری شود.
 

آخرین بروزرسانی : ۰۶ مرداد ۱۳۹۷